“Wetenschap is een reddingsboei in deze chaotische wereld”
Hetty Helsmoortel over haar liefde voor wetenschap
Als we aan wetenschap denken, denken we vaak aan grote landen en regio’s zoals Silicon Valley. Nochtans kunnen we voor wetenschappelijke vooruitgang ook dichter bij huis kijken. Leuven werd uitgeroepen als innovatiehoofdstad van Europa, het kankeronderzoek in ons land gaat met rasse schreden vooruit en ook op wetenschapscommunicatie wordt volop ingezet. Hetty Helsmoortel is wetenschapswatcher, moleculair bioloog en organisator van het Nerdland Festival.
Tekst: Marjolein Goris - Foto: KREW
Dag Hetty, we beginnen bij het begin. Hoe is jouw liefde voor wetenschap ontstaan?
“Als kind was ik altijd al vrij breed geïnteresseerd in verschillende onderwerpen. Toen ik mijn studiekeuze moest maken om te gaan studeren, bleef ik twijfelen: ‘Ging ik Germaanse doen of koos ik toch voor chemie?’ Uiteindelijk koos ik voor chemie. Ik was op de middelbare school een beetje een rebel en maakte graag amok in de klas, iets waar ik achteraf gezien niet altijd even trots op ben. Maar mijn leerkracht chemie was zelf een rebel. Hij had openlijk kritiek op het onderwijssysteem. Door zijn attitude die heel hard op de mijne leek, had ik een goede band met hem. Eigenlijk ben ik door hem dan toch chemie gaan studeren. En vanaf toen was het hek van de dam: de wetenschappelijke wereld die opengaat, de verwondering en ook gewoonweg het gevoel dat alles klopt. Eén van de beste keuzes die ik ooit gemaakt heb, al was die op het eerste zicht niet 100% rationeel.”
Vaak krijgen we interesse in wetenschap door grote voorbeelden die ons voorgaan. Wie is jouw grote voorbeeld?
“Als ik iemand moet opnoemen, dan neem ik Jennifer Doudna. Zij is Nobelprijswinnaar van chemie en vond ook de CRISPR-technologie uit. Dat is een technologie waarmee we wijzigingen in ons DNA kunnen doen. Maar naast dat haar uitvinding enorm revolutionair is, deinst zij er niet voor terug om het grote publiek het maatschappelijke en ethische verhaal van haar technologie te brengen. Dat vind ik heel belangrijk. We moeten vooruitgaan, maar wel op een verantwoorde, ethische en weloverwogen manier. Daarom is wetenschapscommunicatie zo belangrijk.”
Je bent zelf veel bezig met wetenschapscommunicatie. Hoe zorg je ervoor dat al die wetenschappelijke informatie op een verstaanbare manier tot bij het grote publiek komt?
“Ik doe het enorm graag en daardoor gebeurt alles bij mij vrij spontaan. Natuurlijk moet je rekening houden met je doelpubliek. Mensen kennen vaak geen vaktermen of details. Ik probeer altijd alles te vertellen zodat mijn oma het ook zou verstaan. Zij heeft nooit gestudeerd en moest op haar veertiende al gaan werken in het naaiatelier. Ik wil dat zij begrijpt wat ik vertel. Bovendien doe ik dat veel passie en enthousiasme. Door er mijn eigen sausje over te gieten, krijgen mensen energie om bij te leren en dat vind ik belangrijk.”
Is dat jouw missie?
“Dat is mijn grote droom. Ik zou het fijn vinden als mensen die naar mij luisteren nadien zelf met wetenschap aan de slag gaan. Al is het maar meer informatie over iets opzoeken. Ik wil daarnaast ook inzichten bieden over hoe wetenschap in elkaar zit, de methodieken erachter. Sommige mensen vragen mij of ik het kankeronderzoek niet mis, maar ik denk dan: ‘Al stimuleer ik maar drie of vijf jongeren om wetenschappen te gaan studeren, dan nog gaat het meer effect hebben en meer bijdragen aan de maatschappij dan wat ik in het kankeronderzoek deed. Ik wil dat mensen zelf de passie vinden. Dat is mijn drijfveer.”
Je organiseert o.a. Nerdland Festival, een wetenschapsfestival. Een nieuw concept in ons land?
“In het buitenland bestaan wetenschapsfestivals al langer. Toen ik zelf op bezoek was in Engeland op zo’n festival vroeg ik me af waarom dat niet bij ons bestond. Wij zijn echt wereldtop in het organiseren van festivals, denk maar aan Tomorrow Land, Pukkelpop of Rock Werchter. Bovendien zijn wij heel goed in wetenschap, zelfs op wereldniveau, maar we zijn te bescheiden om dat toe te geven. Ik vond daarom bizar dat er nog geen wetenschapsfestivals bestonden.”
Je zegt dat wetenschap in Vlaanderen van wereldniveau is. In welke velden zijn we dan heel sterk?
“Dat is een vraag die ik minder goed kan beantwoorden, omdat ik geen data en cijfers voor me heb. Gevoelsmatig, omdat ik zelf uit die richting kom, zou ik zeggen dat we heel goed zijn in de biomedische kant. Het was geen toeval dat de eerste coronavaccins uit Puurs kwamen. Ook bij chiptechnologie zitten we met vrij belangrijke spelers. Dat heeft er onder andere mee te maken dat we op onze kleine Vlaamse oppervlakte met een grote diversiteit aan hogescholen en universiteiten zitten. Wij zijn een kenniseconomie.”
De drie wetenschapsweetjes van Hetty
- 96% van de mensen hoort het verschil tussen het inschenken van warm water en koud water. Dat heeft te maken met de viscositeit, de stroperigheid, van water. Warm en koud water komen op een andere manier in de beker terecht en dat zorgt voor een ander geluid.
- Het allereerste gereconstrueerde skelet kwam van een neanderthaler met artritis, waardoor ons beeld van neanderthalers niet helemaal juist is. Reconstructies van mensachtigen of dino’s ontbreken vaak nog aan context. Je hebt niet altijd een compleet beeld van levensomstandigheden in die tijd. Nieuwe technologieën zorgen voor meer inzicht in die context.
- Er liepen op onze aarde nog wolharige mammoeten rond op het moment dat de piramides in Egypte gebouwd werden. De laatste mammoet is zo’n 3.000 à 4.000 jaar geleden ongeveer uitgestorven en aan de piramides zijn de Egyptenaren 4.500 jaar geleden begonnen. De mammoeten liepen wel niet rond in Egypte, maar waren teruggetrokken naar het noorden van de wereld. Ze hebben de piramides nooit gezien.
Wetenschapscommunicatie vinden we bij Davidsfonds belangrijk. Daarom organiseert Davidsfonds Academie verschillende cursussen over wetenschappelijke thema’s. Surf naar davidsfonds.be/academie om het hele aanbod te bekijken.
Extra cultuurtip: Hetty geeft in haar nieuwe theatershow Missie 2022 een overzicht van het zotste wetenschapsnieuws van het afgelopen jaar en gaat op 29 oktober in première in Gent. Ze reist nadien Vlaanderen en Brussel door naar verschillende cultuurcentra. Meer info vind je op hettyhelsmoortel.be.
