Voor jou gezien: Zeg aan de kinderen dat wij niet deugen
Met een liefdesverklaring aan de taal. Mooier zou Guy Cassiers zijn artistiek leiderschap van Toneelhuis niet kunnen afsluiten.
Met een liefdesverklaring aan de taal. Mooier zou Guy Cassiers zijn artistiek leiderschap van Toneelhuis niet kunnen afsluiten.
Tekst: Marjolein Goris
Toneelhuis & Behoud de Begeerte
Guy Cassiers, Luc Coorevits, Leonard Nolens, Johan Leysen
Samen met Luc Coorevits maakte Guy Cassiers een selectie uit de poëzie van Leonard Nolens, een van de belangrijkste dichters van het Nederlandse taalgebied. Zeg aan de kinderen dat we niet deugen is een zelfportret van de dichter en van zijn generatie. Of noem het een biecht. Een belijdenis. Een schuldbekentenis. Gebracht door Johan Leysen. Op het snijpunt van theater, poëzie, muziek en technologie. Zoals alleen Cassiers dat kan.
Dat Guy Cassiers met deze voorstelling zijn laatste seizoen als artistiek leider van Toneelhuis afsluit is niet toevallig. Zijn voorkeur voor literatuur is bekend. Hij heeft tientallen romans voor het theater bewerkt en geënsceneerd: van Marcel Proust tot Jeroen Brouwers, van Robert Musil tot Philippe Claudel, van Joseph Conrad tot Elfriede Jelinek. Dit keer koos hij voor literatuur in zijn meest verhevigde en intense vorm: poëzie.
De voorstelling is ook een hoogtepunt in de samenwerking tussen Toneelhuis en Behoud de Begeerte. Al decennia lang zoekt Luc Coorevits, tot voor kort bezieler van Behoud de Begeerte, naar nieuwe relaties tussen poëzie en theater. Een gedicht brengen is meer dan een gedicht voorlezen. Het was de droom van Luc Coorevits om de theatertaal van Guy Cassiers en de poëzie van Leonard Nolens samen te brengen.
Nolens is een van de grootste nog levende dichters van het Nederlandse taalgebied. Zijn loopbaan omvat inmiddels meer dan vijf decennia. In 1997 kreeg hij de Constantijn Huygensprijs voor zijn gehele oeuvre en in 2012 de Prijs der Nederlandse Letteren. De Universiteit Gent gaf hem in 2018 een eredoctoraat. Samen met tientallen dichters uit Vlaanderen en Nederland vierde hij zijn 65-verjaardag in de Bourlaschouwburg. In april van dit jaar wordt hij vijfenzeventig. De voorstelling is een eerbetoon aan de dichter Nolens en een liefdesverklaring aan de taal. En aan de acteur die bestaat bij het zeggen van woorden van anderen. In dit geval, Johan Leysen, Vlaanderens meest verfijnde acteur. De droom van Luc Coorevits komt uit.
Het is geen evidente selectie die Guy Cassiers gemaakt heeft. Gedichten uit de bundel Bres (2007) vormen de ruggengraat van de voorstelling. Die gedichten zijn aangevuld met gedichten uit de bundels Vertigo (1983), Een dichter in Antwerpen (2005) en Zeg aan de kinderen dat wij niet deugen (2011). De woorden van de dichter, het lichaam en de stem van de acteur worden geconfronteerd met geprojecteerde beelden, objecten en muziek.
Cassiers wil de zintuiglijke ervaring van de toeschouwer, zijn poëtische verbeelding en zijn ontvankelijkheid voor de woorden van Nolens zo intens mogelijk maken.
Eens per jaar sluit de kleinhandelaar de ramen en vergrendelt de voordeur van zijn winkel om de inventaris op te maken. Je zou kunnen zeggen dat Leonard Nolens met iedere bundel hetzelfde doet. Iedere bundel is een inventarisatie. Een stand van zaken. Een soort mentaal gezondheidsrapport. Een zelfportret. Een emotioneel jaarverslag. Een tussentijdse morele evaluatie. Of noem het een biecht. Een belijdenis. Een schuldbekentenis. Nolens meet met iedere bundel zijn existentiële koorts, de hartslag van zijn liefdes, het ademhalingsritme van zijn schrijverschap. Iedere verhoging van temperatuur, iedere ritmestoornis, brengt hij in kaart. Alleen doet hij dat niet in de taal van de statistiek of de boekhouding, maar in de taal van de poëzie. Die taal maakt echter deel uit van de dichter zelf, van zijn lichaamstemperatuur, zijn hartslag en zijn ademhaling. De poëzie meet niet alleen de koorts, zij is de koorts, zij is de hartritmestoornis. Hij zou aan zijn taal willen ontsnappen, hij zou zich een ander leven willen schrijven, iemand anders willen zijn, opnieuw beginnen, geboren worden uit zijn taal. Maar hij moet het doen met zichzelf. Hij ontsnapt niet aan het leven, het lichaam en de taal die hem gegeven zijn.
In de voorstelling Zeg aan de kinderen dat wij niet deugen meet de dichter niet alleen zijn eigen koorts, maar ook de koorts van zijn generatie en de koorts van onze tijd. Meer dan de spanningen, paradoxen en contradicties binnen het ‘ik’ en ‘tussen ‘ik’ en ‘jij’ zoals dat in veel van de gedichten van Nolens het geval is, gaat het in deze selectie van gedichten vooral om het ‘wij’. De gedichten zijn een scherpe en harde afrekening van de dichter met zijn generatie. Het is een nuchtere en tegelijk hartstochtelijke biecht en schuldbekentenis. De dichter probeert na te gaan tot welk ‘wij’, tot welke groep hij behoorde, of hij er wel toe behoorde, of dat kleine groepje van schrijvers en kunstenaars wel iets te betekenen had en heeft in een wereld die altijd sneller en sneller verandert.
De poëzie van Nolens is een voortdurend opnieuw weven van de kwetsbare draden die hem met de doden, de levenden en de nog niet geborenen verbindt. De doden zijn er nog steeds, de ongeborenen zijn er al, temidden van de levenden. In dat onoverzichtelijke web van relaties met de anderen zoekt de dichter naar de betekenis van woorden als ‘ik’, ‘jij’ en ‘wij’ en naar de juiste afstand daartussen. Opgejaagd, in iedere bundel meer, door de onherroepelijke en meedogenloze tijd. De voorstelling begint met een geboorte, met een kind dat vreemd tegen de wereld om hem heen aankijkt en eindigt als volgt:
Als wij, de grote mensen, moe zijn
Van het praten,
Van het praten,
Van het praten met elkaar,
Gaan wij de tuin in en verzwijgen ons
In de kat, in het gras, in het kind.
Daartussen, tussen het moment van verschijnen en het moment van verdwijnen, speelt zich alles af. Johan Leysen brengt de gedichten als een lange gedachtegang, een steeds opnieuw begonnen poging om zijn verhouding tot de wereld en de anderen te verwoorden. Toegang tot hen te zoeken. Zich tegen hen beschermen. Bij de andere willen zijn en toch steeds het alleen zijn cultiveren. Willen spreken, maar voortdurend schrijven.
We herkennen de grote momenten van de levenscyclus: de ouders, de opvoeding, de kerk, de jeugd, de overmoed, de jaren zestig, de politieke discussies tussen links en rechts, het kunstenaarschap, de vervreemding, de prijs die daarvoor betaald moet worden, de eenzaamheid, de ouderdom. Dat alles kan niet anders uitgedrukt worden dan in paradoxale verwoordingen zoals:
Wij waren enkelen.
Wij hadden vanzelf geen vanzelfsprekende inhoud
Van jou en mij, wij hielden met moeite
Van ons, wij hielden ons niet vast.
Wij hielden ons niet uit.
Wij hielden ons niet vol.
Wie is die ‘wij’? Wie is die ‘jou en mij’ die zich niet volhouden? De dichter en zijn geliefde? De dichter en zijn vrienden? De dichter en zijn lezer? En nu: de acteur en de toeschouwer? En daarachter de regisseur en zijn publiek? Allemaal misschien.
Wist je dat je als Davidsfonds-lid 5 euro korting krijgt in rang A voor max. 2 personen? Zie je op toneelhuis.be een voorstelling die je wilt bijwonen met een familielid of vriend, bel dan naar 03 224 88 44 en boek je ticket met korting. De voorstelling Zeg aan de kinderen dat wij deugen speelt van 21 januari tot 5 maart in de Bourlaschouwburg in Antwerpen. Alle speeldata en meer informatie.
Binnenkort organiseert Davidsfonds Academie i.s.m. Toneelhuis een dagevenement rond de theatervoorstelling ‘April’ en de rol van de media. Meer info en inschrijven.
Coverbeeld: Vincent Delbrouck
Zeg aan de kinderen dat wij deugen:
tekst Leonard Nolens
concept Guy Cassiers, Luc Coorevits
regie Guy Cassiers
met Johan Leysen
dramaturgie Erwin Jans
scenografie, lichtontwerp Ief Spincemaille
lichtadvies Frank Hardy
geluidsdecor Diederik De Cock
video-ontwerp Bram Delafonteyne
regie-assistentie Lori Tuerlinckx
technische productieleiding en video Gert Van Dijck
licht Lies Van Loock
uitvoering decor decoratelier Toneelhuis
techniek Bourla Bourlaploeg
productieleiding Mien Muys
productie Behoud De Begeerte, Toneelhuis
met de steun van De Tax Shelter van de Belgische Federale Overheid, Casa Kafka Pictures Tax Shelter
met dank aan Bob, Monique Van Hassel, Kathleen Van Mechelen, Lieselot Osselaer, Kasia Mielczarek
