Davidsfonds-lid & Gewoon Hoogleraar Bénédicte Lemmelijn adviseert de paus in de Bijbelcommissie
“Al besef ik het zelf niet altijd, ik maak wel degelijk een verschil”
In december zetelt Gewoon Hoogleraar Bénédicte Lemmelijn precies een jaar in de Pauselijke Bijbelcommissie. Vanuit haar expertise over het Oude Testament verstrekt ze, in overleg, advies aan de paus over het standpunt van de Kerk over Bijbelse onderwerpen in onze actuele context. Lemmelijn is de eerste Belgische vrouw die die eer te beurt valt.
Goed verstopt achter een doolhof van rijen en rijen dikke, stoffige boeken in de Maurits Sabbebibliotheek ligt het bureau van Gewoon Hoogleraar Bénédicte Lemmelijn. Het grote raam in het vertrek kijkt uit op een muur, maar tl-verlichting, familiefoto’s en vooral de hartelijke, kamerbrede lach van Lemmelijn lichten het vertrek op.
“Van z’n leven niet verwacht!”
De theologische faculteit van de KU Leuven behoort tot de grootste en meest invloedrijke ter wereld. Dat de paus hier aanklopt voor advies, is dus niet zo verwonderlijk. “Voor mij wel, hoor”, zegt Lemmelijn. “Ik had het van z’n leven niet verwacht! Enerzijds is het logisch dat ze naar onze faculteit kijken. Ik ben niet de eerste bijbelwetenschapper van hier die in de Bijbelcommissie zetelt, maar de vorige leden waren priesters en dat is al een hele poos geleden. Anderzijds heeft onze faculteit – zoals dat hoort voor een wetenschappelijke instelling – de reputatie van kritisch-loyaal te zijn ten aanzien van de kerk. Ze heeft een goede band met de Kerk, daar niet van, maar in eerste instantie blijven we een instituut dat kritisch denken hoog in het vaandel draagt. In de loop van de geschiedenis mochten kritische stemmen niet altijd meedenken in kerkelijke zaken. Het is mooi dat dat nu wel kan. En dat ik daar persoonlijk in mag meewerken, stemt me dankbaar. Het is, in gelovige termen uitgedrukt, een ‘genade’.”
Maar zoals zo dikwijls het afgelopen jaar stak corona stokken in de wielen, ook bij de Bijbelcommissie. “Ik heb de paus dus nog niet ontmoet, maar dat komt nog wel. Hij zal sowieso aanwezig zijn op de jaarlijkse vergadering. Mijn benoemingsbrief had hij persoonlijk ondertekend, dat is toch ook bijzonder.”
Het enige meisje
Lemmelijn speelt als vrouw een pioniersrol op haar domein. Ze was lang de enige vrouwelijke professor aan de faculteit Theologie en Religiewetenschappen (maar niet de eerste), was de eerste vicedecaan aan de faculteit, is de eerste vrouwelijke gewoon hoogleraar, de eerste vrouwelijke coördinator van haar onderzoekseenheid en de eerste vrouwelijke voorzitter van de facultaire beoordelingscommissie. “Ergens is het natuurlijk uniek, dat besef ik wel, en mijn vrouw-zijn doordringt natuurlijk ook alles wat ik zeg, denk, doe en onderzoek, maar ik denk er niet bij na dat ik dingen ‘als vrouw’ doe. Vanuit mijn persoonlijke beleving is ‘vrouw zijn’ gewoon constitutief voor wie ik ben. Wat ik doe en denk, komt vanuit mijn gehele persoon. Als het gaat om mijn puur wetenschappelijk onderzoek, voegt dat ‘vrouw zijn’ niet per se een extra dimensie toe.”
“Als het gaat om zingeving en beleving van de werkelijkheid, dan geloof ik wel dat ik alles vanuit een ander perspectief bekijk dan de meeste leden van de Bijbelcommissie, waar celibataire priesters de meerderheid vormen. Als vrouw, moeder, echtgenote, professor, promotor van studenten, wanneer ik lezingen geef: ik sta met mijn twee voeten in de dagelijkse realiteit. Ik poets in huis of werk in de tuin, ik doe boodschappen, maak eten en dek de tafel. Als ik over dienstbaarheid spreek, weet ik wat dat is. Een celibataire priester die op z’n wenken bediend wordt, bekijkt de wereld wellicht vanuit een ander perspectief.”
Stoelen
Lemmelijn neemt bepaalde functies aan vanuit een motivatie om het voor toekomstige (vrouwelijke) collega’s makkelijker te maken. “Als ik alleen aan mezelf zou denken, had ik verschillende stoelen geweigerd, maar als ik weet dat ik op bepaalde stoelen iets kan veranderen, ga ik daar wel zitten. Als vicedecaan internationalisering kon ik bijvoorbeeld voor de internationale studenten best wat verbeteren. Dat ik een verschil kan maken, is een motivatie om dergelijke functies te aanvaarden.”
Engagement
Die gedrevenheid om een verschil te maken, bezielt Lemmelijn al sinds het begin van haar academische carrière. Als tiener kiest ze ervoor om theologie in plaats van letteren te studeren vanuit het idee te willen leven voor God en de mensen. “Ik wil geen bijbelwetenschapper zijn die zich opsluit en enkel Hebreeuws en Grieks leest. Ik wil de wetenschappelijke inzichten die al die studies opleveren vertolken en ter beschikking stellen van het brede publiek. Ik vind dat heel belangrijk. Daarom geef ik heel veel lezingen, te veel eigenlijk, en heb ik daarover ook een boek geschreven. Dat kost allemaal extra werk, tijd en opoffering, want ‘puur academisch’, zou je kunnen zeggen, is het amper van tel, maar vanuit mijn intrinsiek engagement lever ik die inspanning graag.”
Zingeving in Libelle
Haar zitje in de Pauselijke Bijbelcommissie is de meest recente nieuwe etappe in die rittenkoers. “Retrospectief heb ik bedacht dat wat de commissie op mondiaal vlak doet eigenlijk heel erg parallel loopt aan wat ik persoonlijk in Vlaanderen altijd al op m’n eentje probeer.” Lemmelijn wil de deuren van de Kerk openzwieren en zonder een belerende vinger in dialoog treden met mensen die daarvoor openstaan. Volgens haar is de rol van de Kerk nog lang niet uitgespeeld, en eigenlijk zelfs brandend actueel, maar mist ze kansen om dat aan te tonen.
“De Bijbelse wijsheidstraditie kan een antwoord bieden op het grote brede zoeken van zoveel mensen vandaag. De Wijsheidsboeken, een onderdeel van de Bijbel, overdenken het dagelijkse leven heel concreet. Ze gaan fundamenteel over het verwerkelijken van een zinvol leven. Soms gaat het zelfs over tafelmanieren, omgaan met geld, de betekenis van vriendschap… Kortom, methodes om je leven zinvol vorm te geven in verbondenheid met onze grotere omringende werkelijkheid en tegelijk met respect voor een overstijgende werkelijkheid die God heet. Die verbondenheid van alles is overigens een idee dat vandaag heel erg in het ecologische discours past.”
“Wat mij tegenwoordig ook opvalt, is dat mensen echt zoekend zijn naar de zin van het leven en een soort brede spirituele verbondenheid. Dat tref je bijvoorbeeld aan in de grote aandacht voor yoga, mindfulness, meditatie… Op theezakjes van de Albert Heijn lees je advies als ‘leef in het nu’, ‘geluk is gratis’, ‘voel je goed’… De verzorgingsproducten van Rituals spelen daar ook op in. In de Libelle zag ik onlangs een artikel van twee pagina’s met als titel ‘zoeken naar zingeving is een trend’. Al die elementen, heel dat discours, vind je ook terug in de Wijsheidsboeken van de Bijbel, en in de hele mystieke en contemplatieve traditie in het Christendom, maar dat lijken we collectief vergeten te zijn. Volgens mij weten zelfs de meeste pastoors dat niet meer. Je kan een boek over mindfulness naast bepaalde passages van de middeleeuwse mysticus Meester Eckhart leggen en nauwelijks het onderscheid zien. Daar heb ik trouwens ook al eens een boek over geschreven. Ik vind het een gemiste kans dat we dat verband zo weinig leggen. Ik doe al meer dan 20 jaar yoga en heb al heel vaak gedacht ‘tiens, dat ken ik van ergens. In de joods-christelijke traditie omschrijven we dat op die manier.’ Terwijl diezelfde mensen, op zoek naar zingeving, vaak neerbuigend kijken naar ons geloof, terwijl ze eigenlijk niet meer weten waar het voor staat. Die wederzijdse onwetendheid stoort me.”
Fundamentalisme
De maatschappelijke secularisering in West-Europa maakt een religie of geloof vandaag de dag verdedigen of uitdragen niet makkelijk.
“Terwijl de Bijbel echt een nuttig instrument kan zijn. Het overdenkt dezelfde problemen als de onze vandaag. De bekommernissen van toen, zijn bekommernissen van nu: hoe richt je een rechtvaardige samenleving in? Waar ligt het evenwicht tussen individueel welzijn en algemeen belang? Hoe ga je om met armoede? Maar je mag de Bijbel natuurlijk niet letterlijk nemen, want eigenlijk bestaat ‘dé Bijbel’ zelfs niet. De Bijbel is overgeleverd in veelvoudig en veelvormig tekstmateriaal. Er bestaan heel wat verschillende versies, en wat wij te lezen krijgen zijn vertalingen van vertalingen. Dat is hét factische argument tegen elke vorm van fundamentalisme. Je moet de Bijbelse verhalen in hun context lezen en vertrekkend vanuit de tekst zelf interpreteren: wat wil die precies zeggen? Welke fundamentele vraag behandelt de tekst, los van zijn concrete cultureel-historische context? De Bijbel is geen kookboek met kant-en-klare recepten.”
Wie is Bénédicte Lemmelijn?
Ze is geboren in ‘69, gehuwd met collega-bijbelwetenschapper Hans Ausloos en moeder van drie. Ze speelt piano en gitaar. Ze was in 2017 en 2018 stadsdichter van Zoutleeuw en publiceerde in die hoedanigheid twee dichtbundels. Ze maakte ook een eigen kinderboek, inclusief tekeningen. Ze schrijft columns in de magazines Tertio, Basis, Golfslag en Ezra. Ze is Gewoon Hoogleraar in de Bijbelwetenschappen en Coördinator van de Onderzoekseenheid Bijbelwetenschappen aan de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KU Leuven. Ze geeft inleidingsvakken Oude Testament in de Bachelor en specifieke seminaries over tekstkritiek in de Research Master. Ze is academicus en doet wetenschappelijk onderzoek als verantwoordelijke van het Centrum voor Septuaginta Studies en Tekstkritiek. Haar onderzoek spitst zich toe op de tekstkritische studie van de Hebreeuwse Bijbel en de vertaaltechniek van de Septuaginta, dat is de oudste gekende Griekse vertaling (3e eeuw v.Chr.) van het Oude Testament.
Wat is de Pauselijke Bijbelcommissie?
22 bijbelwetenschappers van over de hele wereld met elk hun expertise zitten jaarlijks samen om de paus te adviseren over actuele onderwerpen met inzichten uit de Bijbel. Die jaarlijkse vergadering vindt plaats in Rome, in de week na Pasen. Een mandaat duurt vijf jaar en is één keer vernieuwbaar. Ze stellen, ook in officieel kerkelijke publicaties, de resultaten van bijbelwetenschappelijk onderzoek op een verstaanbare manier beschikbaar voor de bredere wereldkerk.
Davidsfonds met de paplepel meegekregen
“Als kind ging ik altijd met mijn vader mee de boeken aan huis bezorgen. Terwijl hij dan een babbeltje sloeg met de mensen, kreeg ik limonade en mocht ik televisiekijken. Dat was altijd heel fijn. Ik heb er warme herinneringen aan”, vertelt Lemmelijn, die vandaag lid is bij Davidsfonds Sint-Truiden. Vader Jan Lemmelijn was voorzitter van Davidsfonds Voeren. Hans Ausloos, de echtgenoot van Bénédicte Lemmelijn, geeft al meerdere jaren colleges bij Davidsfonds Academie en begeleidt, in een samenwerking tussen Davidsfonds en de Vlaamse Bijbelstichting, reizen naar Israël.
Maurits Sabbebiblitotheek
De Maurits Sabbebibliotheek is de uitvalsbasis van de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen. De bib bewaart een fysieke boekencollectie van meer dan 1,3 miljoen banden. Daartoe behoren ca. 200.000 banden oude drukken (van voor 1801) en 1200 handschriften. De bibliotheek bewaart een 80-tal collecties van theologische onderwijsinstellingen, bisdommen, religieuze ordes en congregaties (in bewaargeving of als schenking). Ze is één van de topbibliotheken voor theologie in de wereld.
