Artificiële intelligentie en keuzevrijheid: een boekverslag van ‘De Onvolmaakten’
Twee jaar geleden was ik onder de indruk van een filmpje dat ik tegenkwam op het internet. Het ging over robot Sophia, een sociale robot met artificiële intelligentie. Hoewel je duidelijk ziet dat ze een robot is, heeft ze toch akelig veel karaktereigenschappen van een echt persoon. Zo begon mijn fascinatie over de technologie van de toekomst. En des te enthousiaster was ik toen ik het boek De Onvolmaakten van Ewoud Kieft in de Davidsfonds Cultuurgids tegenkwam.
Tekst: Marjolein Goris
Inhoud van het boek
Laat me eerst even vertellen waar het boek precies over gaat. In De Onvolmaakten volg je het leven van Cas door de ogen van artificiële intelligentie: de Gena. Dat is een stukje technologie dat de mensen in dit boek leidt aan de hand van een oortje. De Gena helpt je met keuzes maken: wat wordt je avondeten, welke job oefen je het beste uit, welke route is de snelste … Je kan deze technologie altijd uitschakelen als je dat wil.
In deze samenleving leven niet alleen mensen die hun leven grotendeels laten leiden door artificiële intelligentie. Je hebt ook ‘onvolmaakten’: personen die de technologie hebben afgezworen, maar daardoor wel aan de marge van de maatschappij leven. Ze worden in het boek door de Gena een beetje omschreven als wilden, maar veel kenmerken van deze bevolkingsgroep doen denken aan onze huidige samenleving: mensen eten vlees, drinken alcohol en zoeken avontuur op. Al zijn de onvolmaakten wel iets ruiger dan wij, aangezien ze hun eten zelf slachten, vulgaire moppen maken en heel verslaafd zijn aan alcohol of drugs. Deze groep wil zo veel mogelijk Gena-mensen overtuigen om de technologie de rug toe te keren. Cas bevindt zich midden in een van de grootste keuzes van zijn leven: de wereld waar hij van kleins af aan in leeft – en dus ook de technologie erin – omarmen of leven als een onvolmaakte.
Keuzevrijheid
Doorheen het boek merk je hoe moeilijk Cas het heeft met het Gena-leven. Terwijl anderen zich duidelijk sociaal kunnen gedragen, heeft Cas moeite met sociale interacties. Daardoor trekt hij zich terug in videogames. Gena daarentegen moedigt dit gedrag niet aan, ze heeft namelijk geleerd dat dat geen normaal menselijk gedrag is. Ze spoort Cas daarom aan om zich socialer en actiever te gedragen. Toch blijft ze benadrukken dat het Cas zijn keuze is om op haar voorstellen in te gaan. Dat zet direct de toon van de rest van het boek: keuzevrijheid, wat verstaan we daar precies onder?
Als je gewend bent dat je voor elke keuze suggesties van een computerprogramma krijgt, denk je dan nog zelf verder na?
Ik zal niet liegen, wat extra suggesties van iemand anders over bijvoorbeeld mijn avondeten kunnen handig zijn. Maar als je gewend bent dat je voor alles en ieder moment suggesties van een computerprogramma krijgt, denk je dan nog zelf verder na? Als iemand je vraagt: “Wil je zalm of kip eten?” Hoe vaak ga je dan één van die twee kiezen in plaats van aan een derde optie te denken? Cas heeft die vrijheid wel, maar uit gewoonte zal hij nooit verder nadenken daarover.
Tot hij een onvolmaakte tegenkomt die hem een andere kant van het verhaal toont. En hem laat proeven van kaas en vlees, producten die in de Gena-samenleving kennelijk niet meer gangbaar zijn. Cas gaat helemaal op in deze nieuwe wereld: hij heeft duidelijk moeite om een middenweg te vinden. Toch gaat hij kritisch nadenken over de Gena-samenleving en beseft hij dat hij zijn keuzevrijheid opgegeven heeft. Maar zet hij de stap naar de onvolmaakten of blijft hij bij zijn vertrouwde leven?
Dé boosdoener
Een andere grote vraag die ik me stelde doorheen het boek is de vraag van de boosdoener. Wie treft hier schuld? Is het de Gena, de technologie die hem net probeert te helpen? Of is het Cas, die uit gewoonte niet verder durft na te denken, hoewel de Gena hem daartoe aanspoort? Of is het een derde persoon? In hoeverre spelen de mensen die de Gena maakten een rol of de mensen in de dichte sociale kring van Cas? Zijn ouders besloten namelijk om Cas al van heel jong een Gena te geven. En de makers van de Gena laten het zover komen dat sommige mensen veranderen in wezens die niet meer kunnen denken.
Hoe ver zou jij het zelf laten komen?
De beslissing van de boosdoener maakte ik pas op het einde van het boek. De exacte details ga ik niet vrijgeven, omdat ik vind dat je het boek moet lezen. (Maar je mag uiteraard nog altijd zelf kiezen hé!). Wel zou ik je graag deze vragen willen stellen: Is technologie altijd slecht? Kunnen we leven in een veilige balans tussen mens-zijn en technologie? Hoe ver zou jij het zelf laten komen? Hoe zou jij ingrijpen?
Je kan het boek ‘De onvolmaakten’ van Ewoud Kieft hier bestellen. Als je voor veertig euro aan boeken koopt, krijg je een Davidsfonds Lidkaart. Meer info daarover vind je hier.
In BOZAR kan je tot 2 mei 2021 naar een tentoonstelling over hoe artificiële intelligentie naar kunst kijkt. Met je Davidsfonds Lidkaart geniet je 2 euro korting. Meer informatie over kortingen vind je hier.
Ik begon mijn blogbericht met de verwijzing naar een filmpje van Sophia The Robot. Ook gefascineerd door artificiële intelligentie? Bekijk dan zeker dit filmpje eens vanaf minuut 2:20. Of volg Sophia op Facebook.
