Voor jou gezien: ‘De Librije van de hertogen van Bourgondië’ in KBR
Een schat die 600 jaar lang verborgen gebleven is. Van Filips de Stoute tot de laatste hertog van Bourgondië: ooit telde de collectie van de Librije maar liefst bijna 1.000 boeken. Tot een brand een groot deel ervan vernielde. Toch is het vandaag de dag nog een prachtige collectie die je een uniek kijkje geeft in de geschiedenis van de hertogen van Bourgondië. Onze nieuwe collega Marjolein bracht alvast een bezoekje aan het nieuwe museum.
Tekst: Marjolein Goris
Mijn taal-en letterkundige hart ging sneller bonzen toen ze me op mijn eerste werkdag vroegen of ik naar het nieuwe KBR museum wou gaan. Je krijgt namelijk niet iedere dag de kans om zo een unieke collectie handschriften van dichtbij te bekijken. Op donderdag 17 september zat ik dan ook klaar achter mijn scherm om de livestream van de officiële opening van het nieuwe museum te volgen. Na verschillende speeches van o.a. Koen Geens, curator Bernard Bousmane en onze eigen nationale voorzitter Peter De Wilde had ik alleen nog maar meer zin om zo snel mogelijk naar KBR te gaan. Op woensdag 23 september was het dan eindelijk zover, om 10 uur stapte ik het nieuwe museum binnen.
-
De officiële inhuldiging online. -
Het KBR museum aan de buitenkant.
Ik kreeg een armband en een stylus mee. Met die armband kies je aan het begin van de rondgang je taal en parcours. Je kan kiezen tussen ‘de speelvogel’, ‘de ontdekkingsreiziger’ en ‘de meerwaardezoeker’. Voor ieder parcours kom je dezelfde handschriften tegen, maar je krijgt informatie op maat. Speelvogels krijgen uitleg die ideaal is voor kinderen, ontdekkingsreizigers krijgen voldoende informatie om kennis te maken met het object en de geschiedenis ervan, meerwaardezoekers krijgen een uitgebreide uitleg met meer details. Ik koos ‘de ontdekkingsreiziger’ want ik wou graag meer weten over de werken, maar ben zelf nog niet zo gespecialiseerd in het gebied van verluchte – of ‘versierde’- handschriften. Om de informatie op maat te krijgen, scan je bij ieder touchscreen je armband. Ziezo! Klaar om te starten.
De Nassaukapel
De eerste stop van het museum is de Nassaukapel. Engelbert II Van Nassau voltooide de kapel in 1520 als deel van het Nassaupaleis in Brussel. Wanneer je de ruimte binnenwandelt, krijg je eerst een filmpje te zien waarin schrijfster Christine de Pizan de geschiedenis van de Librije van de hertogen van Bourgondië uitlegt. De collectie kent haar oorsprong bij Filips de Stoute en zijn vrouw Margaretha van Male die graag boeken verzamelden. De verzameling werd doorgegeven als erfstuk en passeerde o.a. de handen van Filips de Goede die de bib uitbreidde, Karel de Stoute die zich vooral focuste op religieuze werken en zelfs Karel V, die helaas zelf geen tijd had om zich te focussen op zijn erfstuk. Hij kende de verantwoordelijkheid van de bib toe aan zijn tante Margaretha van Oostenrijk en zijn zus Maria van Hongarije.
De kapel is de ideale locatie om enkele religieuze werken tentoon te stellen. Je ziet er hoe belangrijk religie was in de privésfeer. Er lagen zowel rijkelijk versierde gebedenboeken die macht uitstraalden als gebedenboeken die er wat simpeler uitzagen. Een opmerkelijk stuk vond ik een boekje waarin je bepaalde cirkels kon bewegen om zo de datum van Pasen te bepalen: het is eens wat anders dan een digitale reminder in je gsm dat je paaseitjes moet gaan rapen.
-
De kapel: op de muren vertelt Christine de Pizan het verhaal van de Librije. -
Rijkelijk versierde gebedenboeken.
Van geitenhuid tot handschrift
Voor je een verder kijkje in de verluchte handschriften neemt, krijg je uitleg over hoe een handschrift precies gemaakt wordt. Hier heb ik geleerd dat kopiisten niet altijd op papier schreven, maar op geitenhuid! De huid werd behandeld met kalk zodat alle vuile resten er afkwamen. Nadat het perkament van geitenhuid klaar was voor gebruik, kon de kopiist, de verluchter en vervolgens de boekbinder zijn of haar werk doen. (Je leest het goed: zijn of haar! Ondanks wat we namelijk altijd denken over de middeleeuwen, beoefenden zowel mannen als vrouwen de beroepen die hierboven opgesomd zijn.) Niet alleen geitenhuid of perkament dienden trouwens als ondergrond voor een handschrift. In de tentoonstelling kom je namelijk enkele handschriften tegen op leisteen en ivoor!
In het museum kan je ook proberen zelf een tekst te kopiëren. Je kan kiezen tussen vier verschillende handschriften zoals de Karolingische Minuskel (8ste-12de eeuw), Gotisch (12de-16de eeuw), Bourgondische Bastarde (15de-16de eeuw) of Humanistisch (15de-16de eeuw). Volgens de uitleg was het humanistische schrift beter leesbaar, dus waagde ik me daaraan. Ik ben niet verder geraakt dan 1 heel mislukte letter. Doe jij het beter tijdens jouw bezoek? Laat het me zeker weten!
-
Je krijgt eerst uitleg over het proces van het maken van een handschrift. -
Hiermee binden ze boeken in.
De symboliek van dieren
Een van mijn favoriete delen uit de tentoonstelling gaat over de symboliek van dieren. Weet je bijvoorbeeld waarvoor het konijn symbool staat? Veel mensen denken eerder aan onschuld, snelheid of misschien de jacht. Maar nee hoor, in de middeleeuwen hadden ze wel door dat een konijn zich snel voortplant. En jawel, wanneer ik in de rest van de tentoonstelling een konijn tegenkwam in de rand van het handschrift, wist ik direct welke toespeling er gemaakt werd. Ook de symboliek van het everzwijn verraste me: het dier kreeg maar liefst 6 van de 7 hoofdzonden toegeschreven! Verder krijg je ook de symboliek achter de wolf en het hert te horen. Neem de hoorn van de muur en luister naar het verhaal van ieder individueel dier.
Niet alleen echte dieren kregen een plaats in de verluchte handschriften. Ook fantasiewezens speelden een grote rol in de miniaturen. Ze brengen eerder de fantasie en de humor naar voren. In dit deel van de tentoonstelling mag je even plaats nemen en naar het plafond kijken. Een draak vliegt er in een projectie over het plafond. Het brengt de handschriften voor je ogen tot leven.
-
De symboliek achter de dieren krijg je te horen door een hoorn. -
Een projectie op het plafond brengt de fantasiewezens tot leven.
Niet alleen religie
Dat het er niet altijd even serieus aan toe moet gaan voor de middeleeuwers blijkt al uit de symboliek van de dieren die ik hierboven bespreek. De collectie van de Librije bevat niet alleen religieuze werken, maar ook profane handschriften. Een handschrift dat een speciaal plekje in het museum krijgt is de Roman de Girart de Nevers. Het handschrift vertelt het verhaal over Gerard en zijn geliefde Euryant. Zij heeft een moedervlekje in de vorm van een viooltje, maar iemand bespiedt haar en maakt Gerard wijs dat ze ontrouw is geweest. Ik kan alvast verklappen: ‘ze leven nog lang en gelukkig’. Je kan niet alleen het handschrift bewonderen, maar je krijgt ook een film te zien met de tekeningen uit het verhaal. Neem even plaats en geniet van het liefdesverhaal.
Toch is maar liefst één derde van de boeken uit de bibliotheek van de hertogen religieus. Een prachtig religieus handschrift dat ik als een van mijn favorieten bestempel ligt helemaal op het einde van de rondgang. Waar sommige handschriften ondanks de verluchting er toch nog sober uitzien, is het Peterborough Psalter helemaal versierd met goud en azuurblauwe inkt. De hele zijkant staat vol met miniaturen van o.a. dieren en mensen. Prachtig om te aanschouwen.
-
Roman de Girart de Nives wordt geprojecteerd op de muur. -
Roman de Girart de Nives: het handschrift.
Ik heb dit blogbericht opgefleurd met foto’s van de tentoonstelling, maar veel beelden van de handschriften heb ik niet gemaakt o.w.v. twee redenen. De eerste is dat ik vind dat je het museum zeker zelf eens moet bezoeken en de collectie zelf moet ontdekken. Het herbergt namelijk een rijke geschiedenis van onze cultuur die niet ongezien mag blijven. De tweede reden is dat om de handschriften in een ideale staat te houden, het licht gedempt is. Dat maakt het moeilijk om goede foto’s te maken. Maar wie heeft foto’s nodig als je de werken met je eigen ogen kan aanschouwen? Veel ontdekplezier!
–
Het KBR museum stelt drie keer per jaar een nieuwe collectie handschriften uit de Librije van de Hertogen van Bourgondië tentoon. Iedere vier maanden ontdek je dus nieuwe facetten van de verzameling!
Met je Davidsfonds Cultuurkaart betaal je slechts € 8 inkom i.p.v. het standaardtarief van € 11.
Online reserveren is aangeraden in het licht van de coronamaatregelen. Mondmasker dragen is verplicht tijdens de hele tentoonstelling.
Het museum is makkelijk bereikbaar met de trein. Het ligt namelijk op nog geen 5 min. stappen van Brussel Centraal station. Met je toegangsticket kan je online trouwens een discovery ticket kopen voor 50% korting op je heen-en terugreis!
