Wat je niet wist over gif, een boekbespreking van ‘Vergif’
Bekende slachtoffers, beruchte criminelen en straffe historische anekdotes: in het boek Vergif: een geïllustreerde geschiedenis van Joel Levy kom je alles te weten over gif. Op een meeslepende manier vertelt de auteur over de rol van gif doorheen de geschiedenis. Wij lazen het boek en geven graag een kort voorsmaakje.
Tekst: Lotte De Snijder
Wie gif zegt, denkt aan sterven. In de loop van de geschiedenis zijn er dan ook ontzettend veel mensen – al dan niet toevallig – doodgegaan nadat ze in contact kwamen met giftige stoffen. Om te snappen hoe dat precies gebeurt, start het boek met een kennismaking met de werking van gif. Die uitleg is een beetje technisch, maar helpt je wel om het vervolg beter te begrijpen.
Het belangrijkste inzicht dat het boek me heeft bijgebracht, is de dubbele werking van gif: het heeft zowel positieve als negatieve effecten. Veel medicijnen zijn namelijk hetzelfde als bepaalde gifstoffen, maar door ze in een andere dosis of samenstelling te gebruiken, hebben ze geen schadelijk maar een genezend effect. Dat verklaart meteen de boude stelling op de achterflap: vergif is soms nuttig.
Neem een gekko en een gele vogelspin en verpulver ze; meng ze daarna met melk en laat het geheel fermenteren. (Recept voor een kwaadaardig brouwsel uit Kitab al-sumum, een 9de-eeuws Islamitisch gifboek.)
In de eerste hoofdstukken van het boek leer je heel veel bij over de werking van gif en de bijbehorende stoffen met een therapeutische werking. Zo levert opium niet alleen heroïne, maar ook morfine op. En botuline is het krachtigste gif dat we kennen, maar in minuscule hoeveelheden helpt het bij scheelzien, hersenverlamming en neurologische aandoeningen. Botuline zit dan ook in botox, dat de spiertjes in je gezicht verlamt en rimpels vermindert.
Wat ik heel straf vond om te lezen: zelfs water kan in hoge dosis giftig zijn. Veel sterfgevallen die worden toegeschreven aan xtc zijn eigenlijk het gevolg van toxische hoeveelheden water. Als je te veel drinkt, verlaagt de concentratie essentiële zouten in het bloed en de weefsels, waardoor de hersenen opzwellen en beschadigd raken door de druk.
De Mad Hatter (de Gekke Hoedenmaker) uit ‘Alice in Wonderland’ vertoont de klassieke symptomen van kwikvergiftiging waaraan veel van zijn collega’s leden: lichtgeraaktheid, paranoia en bizar gedrag.
Joel Levy toont met dit boek aan dat heel veel grote historische gebeurtenissen bepaald zijn door gif. Zo zouden de Vikingen vliegenzwammen gegeten hebben voor ze zich in het strijdgewoel stortten, vanwege de hallucinogene stoffen die de paddenstoelen bevatten. Hij staat ook stil bij verschillende (complot)theorieën waarbij gif een rol speelt. Bijvoorbeeld de idee dat de ondergang van het Romeinse Rijk bepaald werd door chronische loodvergiftiging. De bloeiperiode van de gifmenging vond echter plaats in de renaissance, want in die tijd waren chemische moorden schering en inslag. De donkerste periode uit de geschiedenis speelt zich dan weer af in de 20ste eeuw, met de gaskamers.
Voor de beschrijving van alle moordaanslagen heeft Joel Levy niet minder dan twee hoofdstukken nodig. En die aanslagen zijn van alle tijden en plaatsen: van de fatale keizerinnen in het oude Rome tot de paraplumoordenaar en de theekopgifmenger uit de 20ste eeuw. Intrigerende titels van al even boeiende historische anekdotes. Het beroemdste geval van executie door gif blijft natuurlijk de dood van Socrates. Dat komt niet alleen door zijn status, maar ook door de vele vragen rond zijn dood. De samenstelling van wat de Atheners hun staatsgif noemen, is nog steeds een van de grootste toxicologische mysteries.
Vergif geeft ook uitleg bij een heleboel succesvolle zelfmoorden. Of zijn het heel goed uitgevoerde moorden? Zo is er de zelfmoord van Cleopatra, die op veroordeelde gevangenen uittestte welk gif het beste werkte. Na die testen zou ze voor haar eigen zelfmoord de voorkeur hebben gegeven aan de beet van een aspis.
In de vorige eeuw is er het mysterie rondom de zelfmoord van Alan Turing, een Engelse wiskundige die de vader van de computer is. Hij kraakte de Enigmacode, wat hem tot oorlogsheld zou hebben gemaakt als het niet strikt geheim moest blijven. In 1954 pleegde hij zelfmoord met cyanide na jarenlange vervolging wegens homoseksualiteit.
Vergif is een tweesnijdend zwaard: het brengt niet alleen veel slechte dingen, maar ook goede. Zonder gif zou er geen anesthesie of chemotherapie zijn. Door zulke toepassingen hebben giffen in de laatste eeuwen veel meer levens gered dan ze in de voorafgaande millennia hebben geëist.
Vergif voldoet aan de verwachtingen die de flaptekst schetst: het bevat ontzettend veel leuke weetjes en historische anekdotes. Het boek heeft mijn idee van vergif en alles wat erbij komt kijken erg verruimd. Het is een aangenaam boek om te lezen: het is een kleine maar mooie uitgave met een verzorgde vormgeving en veel illustraties.
Vergif is opgedeeld in acht hoofdstukken, die nog eens onderverdeeld zijn in korte stukjes en het boek bevat verschillende kaderstukjes met een overzicht van een bepaalde gifsoort die relevant is voor dat hoofdstuk. Dat maakt het boek ideaal om in te snuisteren en geregeld ter hand te nemen.
Vergif. Een geïllustreerde geschiedenis van Joel Levy telt 224 pagina’s en kost 29,99 euro (ISBN 9789002270437). Bestel het boek nu.
Vergif kwam eind februari ook aan bod in Interne Keuken op Radio 1: Koen Fillet en Sven Speybrouck gingen erover in gesprek met professor Jan Tytgat, toxicoloog aan de KU Leuven. Herbeluister nu het gesprek.
Belangrijk: de auteur en de uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor enige vorm van verwonding of schade als gevolg van de toepassing van de inhoud van dit boek. De beschrijvingen zijn geenszins bedoeld om het experimenteren met of het gebruiken van giftige stoffen te stimuleren.
