Expert vertelt: waarom Beethoven de belangrijkste componist ooit is
Fans van Beethoven, zet jullie schrap, want we met het oog op het Beethovenjaar in 2020 organiseren we heel wat activiteiten over jullie favoriete componist (zie lijstje onderaan dit bericht). Voor wie de Duitse componist beter wil leren kennen, delen we een interview van Katrien Steyaert met dé Beethovenspecialist bij uitstek: dirigent Jan Caeyers. Hij schreef niet alleen een bejubelde Beethovenbiografie, maar zorgde ook voor honderden uitvoeringen van diens werk.
Tekst: Lotte De Snijder
De dag dat Jan Caeyers een ander huis koopt, heeft hij een probleem. Kilo’s en kilo’s boeken zal hij moeten verhuizen. Alleen al in zijn werkkamer staan honderden titels. “Hier staat nagenoeg alles wat ooit over Beethoven is verschenen. Het is mijn database,” zegt hij. “Ik neem die boeken constant ter hand, ze geven me nieuwe impulsen. Ik heb ook permanent contact met Beethovenkenners over de hele wereld. Zo dook een tijdje geleden de bibliotheek van Maximiliaan Frans op. Hij was keurvorst tijdens Beethovens jeugd in Bonn en een grote operakenner. Mijn gesprekken met de experts die de bibliotheek bestuderen, geven me nieuwe ideeën over Beethovens muzikale ontwikkeling tussen zijn vijftiende en twintigste levensjaar. Hij speelde toen immers in het operaorkest van Bonn als altviolist en begeleidde de repetities op piano.”
Caeyers’ beeld van de fascinerende componist wordt dus alsmaar scherper. Het zou zonde zijn mocht hij het voor zichzelf houden. “Als je het geluk hebt gehad om een belangrijk deel van je leven aan een onderwerp te mogen wijden en je er daardoor een zekere autoriteit over krijgt, dan heb je de verantwoordelijkheid om dat te delen met anderen. Het zijn dure woorden, maar het zou jammer zijn als ik mijn visie op de figuur en de muziek van Beethoven zou meenemen in mijn graf.”
Vioolconcerto met pauken
Hij is niet de enige die dat vindt. Menig muziekliefhebber is nieuwsgierig naar Caeyers’ kijk, vooral omdat hij twee petten draagt: die van dirigent en die van musicoloog. Van zijn biografie over de Duitse musicus uit 2009 zijn al tienduizenden exemplaren verkocht. Ze is vertaald in het Duits en het Hongaars en er staat een Engelse versie op stapel. “Ook als ik tijdens concerten een inleiding geef, voel ik de geestdrift bij het publiek. Met het oog op het Beethovenjaar – in 2020 vieren we zijn 250ste verjaardag – wil ik zo veel mogelijk mensen uitleg geven over de grammatica en het vocabulaire van Beethovens muziektaal, zodat ze ook beter kunnen luisteren.”
“Neem nu zijn vioolconcerto. Waarom begint hij een werk dat draait rond de lyrische kracht van de viool niet met een melodieus thema, maar met een ritmische paukenfiguur? Dat is een vreemde zet, maar hij had er wel een zeer goede reden voor. Het maakte immers deel uit van zijn nieuwe idioom, van de nieuwe kunst waarop de wereld toen zat te wachten.”
Om zulke vragen te beantwoorden, moeten we ons verplaatsen in de tijd waarin Beethoven leefde en werkte. “Rond 1800 was de hele Europese samenleving aan het kantelen. Ook het publiek voor muziek en het statuut van de componist veranderden. Net op dat moment maakte Beethoven een persoonlijk drama mee: hij werd doof. Maar dat noodlot gebruikte hij als leidraad om een radicaal nieuwe weg te vinden. In die zin is hij de belangrijkste componist aller tijden. Bach en Mozart waren even geniaal, maar Beethoven is de interessantste van allemaal omdat hij het louter muzikale overstijgt.”
Muzikale wereldverbeteraar
Voor Jan Caeyers was Beethoven de eerste moderne componist: de eerste kunstenaar die het statuut van geniale ambachtsman oversteeg. “Bach streefde ook naar schoonheid, maar dan binnen een vastgelegde religieuze context. Beethoven had een totaal andere visie op de schepping. Hij zag kunst als een middel om zin te geven aan het leven, om het banale, materiële bestaan te overstijgen. Hij kende zichzelf de missie toe om de wereld te verbeteren.”
“Zoals elk genie legde hij intuïtief verbanden waarop je anderen expliciet moet wijzen. Heel vroeg besefte hij dat hij meer kon dan de mensen om hem heen. En ook het publiek besefte snel dat zijn muziek anders was, revolutionair zelfs, en ze beschouwden hem als een icoon. Het is veelzeggend dat 20.000 mensen zijn begrafenis bijwoonden en dat het nieuws van zijn dood over de hele wereld in de krant stond – en dat in een tijd van enorm trage communicatie.”
“Het eerste stuk waarmee ik zelf in aanraking kwam, was de Appassionata, zijn pianosonate nummer 23. Thuis hadden we een voor die tijd ongewoon grote platencollectie, waar ik al vroeg naar luisterde. Als ik de specifieke pianokleur van de Appassionata hoor, komen er nog altijd beelden en geuren in mij op van toen ik heel klein was. Beethovens muziek greep me dus als kind al aan, maar pas veel later begreep ik waarom dat zo was.”
Eeuwig enigma
In het eerste jaar van zijn dirigentenopleiding in Wenen kreeg Caeyers alleen maar Beethoven voorgeschoteld. “Mijn leraar muziekanalyse zei: als je grondig met Beethovens muziek bezig bent geweest en je meer vat krijgt op de regels ervan, begrijp je ook beter de regels van de kunst in het algemeen, en dus van het leven. Hij had gelijk. Beethoven beroert je ziel en legt gevoeligheden bloot, zodat je meer subtiliteit in je ‘zijn’ ontwikkelt.
“Ik ben al mijn hele leven met Beethoven bezig, maar het enigma van zijn persoonlijkheid wordt er alleen maar groter op. Hij wordt vaak afgeschilderd als nors en nukkig, maar ik weet al lang dat hij veel complexer was, ook al had hij karaktertrekken die op zijn zachtst gezegd niet schoonmenselijk waren. Toch zal ik hem wel nooit helemaal kunnen doorgronden. Dat is normaal. Hoe beter je iemand leert kennen, hoe meer je inziet dat hij subtiele, tegenstrijdige eigenschappen heeft. Het enigma wordt alleen maar groter. Ik zal mijn leven wellicht eindigen met het inzicht dat ik Beethoven niet begrijp.”
Maar dat doet niets af aan de kracht en de charme van zijn muziek. Jan Caeyers: “Elke keer dat ik met mijn orkest, Le Concert Olympique, een werk uitvoer, ontdek ik nieuwe onderliggende verbanden en nuances. Daarom heb ik ook geen voorkeur voor een bepaald stuk. Je vraagt een ouder toch ook niet naar zijn favoriete kind? Alles van Beethoven is me dierbaar en dat zal nooit meer veranderen.”
Dit is een lichtjes aangepaste versie van het artikel dat verscheen in het Davidsfonds Cultuurmagazine van juni 2017.
—
Beleef meer Beethoven met Davidsfonds
- Davidsfonds Academie organiseert twee cursussen over Beethoven met Pieter Bergé, hoogleraar aan de onderzoeksgroep Musicologie aan KU Leuven:
- FESTIVAL 20/21 – Beethoven & Schönberg: Arnold Schönberg was een van de belangrijkste componisten van de vorige eeuw. Toch krijgen veel muziekliefhebbers hoofdpijn als ze zijn muziek horen. In een presentatie met piano op 26 september in Leuven verduidelijkt Pieter Bergé waarom de muziek in het begin van de 20ste eeuw plots zo ‘moeilijk’ werd en hoe we kunnen leren om haar toch naar waarde te schatten. ’s Avonds hoor je het onovertroffen Quatuor Danel, dat het Tweede Strijkkwartet van Schönberg en twee late Beethovenwerken speelt. Klik hier voor alle info.
- 250 jaar Beethoven 2020 – BEETHOVENinPRIMETIME: 13 internationale pianisten spelen in het weekend van 1 en 2 februari 2020 alle 32 pianosonaten in Amuz in Antwerpen. Vooraf legt Pieter Bergé in drie lessen de geheimen van de meesterwerken bloot. Klik hier voor alle info.
- Davidsfonds Cultuurreizen organiseert verschillende reizen in het spoor van Beethoven:
- Beethovenfestival in Bonn: van 13 t.e.m. 16 september kun je met Piet Swerts naar het Beethovenfestival in Bonn reizen. De geboortestad van de componist heeft meer troeven dan alleen het Beethovenfestival: de historische binnenstad met zijn geboortehuis; het Altes Friedhof, waar naast Beethovens moeder ook Robert en Clara Schumann begraven zijn; de overdadige Museumallee; de ligging aan de Rijn. Schrijf nu in. (Allicht hernemen we de reis in september 2020, maar dat is nog niet zeker. Hou onze website in de gaten.)
- Beethovenweekend in Bonn: tijdens de reis met Hilde Goedgezelschap in maart 2020 bezoek je niet alleen de grote verjaardagstentoonstelling in de Bundeskunsthalle maar ook het gerenoveerde Beethovenhuis. Je verkent de historische binnenstad in de voetsporen van Beethoven en als kers op de taart woon je in de opera van Bonn de magistrale 9de symfonie bij. De reis is al volgeboekt, maar je kunt je wel nog op de wachtlijst zetten door te mailen naar cultuurreizen@omniatravel.be. Alle info over de reis vind je hier.
- Wenen in het spoor van Beethoven: reisleider Hilde Goedgezelschap neemt je in mei 2020 mee naar Wenen, een stad met een prestigieus verleden en eeuwenlang de keizerlijke verblijfplaats van de Habsburgers. Bekijk nu het programma en schrijf snel in.
- Wil je meer lezen? Begin dan met het boek Beethoven. Een biografie van Jan Caeyers. Hij portretteert Beethoven als geniaal componist, maar gaat ook in op zijn uiterst gecompliceerde en getourmenteerde persoonlijkheid.
- Geniet met korting van het Beethovenaanbod bij onze partners:
- Met je Davidsfonds Cultuurkaart krijg je 25% korting voor het slotconcert van Festival 20·21: Fin(n)ishing Touch Saariaho & Sibelius op 25 oktober 2019. Klik hier voor meer info.
- Met je Davidsfonds Cultuurkaart krijg je korting op alle concerten in Amuz, dus ook op de vele concerten tijdens BEETHOVENinPRIMETIME op 1 en 2 februari 2020 in Amuz. Ontdek nu het programma.
