TIP: Op citytrip naar multicultureel Marseille
Een citytrip naar Marseille? Een aantal jaar geleden hadden ze je nog zot verklaard. Marseille, was dat niet de maffiahoofdstad van Europa? Dat is intussen al lang geleden, vertellen Joke Quintens en Dirk Chauvaux, die in oktober een driedaagse Davidsfonds cultuurreis naar Marseille leiden. In 2017 verhuisden ze naar de Franse havenstad en daar organiseren ze stadswandelingen en ontdekkingstochten. Als geen ander weten ze dus wat Marseille zo bijzonder maakt.
Tekst: Dirk Chauvaux, Beelden: Jan Castermans
Marseille is tegenwoordig hot en dat heeft niet alleen met de 300 dagen zon per jaar te maken. Steeds meer mensen vinden hun weg naar de nieuwe culturele hoofdstad van de Middellandse Zee. Misschien omdat de stad nog onaangeroerd is, spannend, rebels en opwindend, vol verhalen en mysteries, maar misschien nog het meest omdat ze 2600 jaar ervaring met migratie heeft. De Franse havenstad is een echte trekpleister.
Marseille is de oudste en tweede grootste stad van Frankrijk. Ze profiteert mee van het zachte klimaat van de Côte d’Azur en de Provence, maar heeft door haar kosmopolitische karakter verder niets te maken met die streek. Met haar 870.000 inwoners vormt ze een kleurrijk lappendeken van alle volkeren rond de Middellandse Zee en daarbuiten. Marseille is een stad van migranten en dat begint al van bij haar ontstaan.
Gyptis en Protis
Fier noemen de inwoners van Marseille hun stad nog steeds la cité phocéenne, de Fenicische stad. Het waren dan ook Fenicische zeelui, Grieken van de streek rond het huidige Turkse Izmir, die hier 2600 jaar geleden voor het eerst aan land gingen en handelsposten oprichtten. Jawel, het waren handelaars en geen veroveraars. Als geen ander wisten ze dus dat goede relaties met andere volkeren belangrijk waren.
Ieder kind in Marseille kent de ontstaanslegende van Gyptis en Protis. Nadat de Fenicische aanvoerder Protis aan wal was gegaan, kwam hij in contact met een lokale Gallische stam. Daar was het gebruikelijk dat de dochter van de koning zelf haar toekomstige echtgenoot mocht kiezen. Protis werd door de koning uitgenodigd op de plechtigheid waar zijn dochter Gyptis haar man zou kiezen. Dat deed zij door een beker water te overhandigen aan haar uitverkorene. Gyptis schonk haar beker aan Protis en voltrok zo, zonder het te beseffen, het eerste gemengde huwelijk met wederzijdse toestemming.
De Champs Elysées van het volk
Marseille werd dus een stad van migranten, waar niemand nog in de meerderheid is. De Marseillais komen van overal, als vluchtelingen op de loop voor onderdrukkers of als gelukzoekers en avonturiers op zoek naar een beter leven. In Marseille waren ze welkom omdat iedereen hier van inwijkelingen afstamt. Ruim een derde heeft Italiaanse voorouders, een kwart is afstammeling van Algerijnen, een tiende heeft Corsicaanse, Armeense of Joodse roots en bijna 15 procent komt uit de Comoren – om alleen de grootste gemeenschappen even op te sommen. En voor de rest komen ze uit alle hoeken van de wereld. Nergens voel je die multiculturele smeltkroes zo intens als in het centrum van de stad. Dat centrum is niet gegentrificeerd zoals in de meeste andere grote Europese steden – het volk woont er nog steeds. Nergens voel je dat zo fel als op de Cours Belsunce, officieus de Champs Elysées van het volk.
Iedereen is van hier, maar ook van elders.
Vlakbij ligt ook de volkse wijk Noailles, waar het kosmopolitische hart van Marseille klopt. Hier vind je werkelijk alle geuren, kleuren en smaken uit de hele wereld en waan je je soms in een Noord-Afrikaanse soek. Tegelijk merk je hier hoe al die culturen harmonieus samenleven. Hoe een varkensslager er tegenover een halalslager ligt. Of een pastisbar naast een theehuis. Dit is de planeet Marseille, wordt wel eens gezegd. De wat rommelige wijk begint ook stilaan een ander publiek aan te trekken. Er komen wat hippere zaakjes zoals Epicerie l’Ideal van de voormalige foodjournaliste Julia Sammut of het restaurant La Mercerie, waar een Schotse kok in de potten roert. Tussen de couscousrestaurants en Afrikaanse kantines zorgt dat voor een onverwachte mix.
Stad van dorpen
Marseille is een stad, een grote stad zelfs, maar toch bestaat ze uit een reeks wijken die vaak aanvoelen als een dorp. Zoals Le Panier, op een heuvel aan de oude haven, tevens de bakermat van de stad. Niet voor niets werd hier de populaire Franse soap Plus Belle la Vie opgenomen. Maar vergis je niet: het blijft Marseille. Ook al is deze wijk ontdekt door jonge kunstenaars, het blijft een volkswijk. De weelderige street art benadrukt dat.
Nog meer landelijke rust vind je in het uiterste noorden, in l’Estaque, waar de film Marius et Jeanette van Robert Guédiguian zich afspeelt en waar schilder Paul Cézanne een tijdlang heeft gewoond. Nergens anders zie je dat felle zonlicht dat ook van de schilderijen van Van Gogh en zijn kunstbroeders spat. L’Estaque staat ook bekend voor de panisses, een lokale lekkernij op basis van kikkererwten in een krokant korstje.
Ook de toeristen ontdekken stilaan de charme van Marseille. In het noorden leggen tegenwoordig cruiseschepen aan die hun reizigers op de stad loslaten. Gelukkig is Marseille groot genoeg en heeft het nog genoeg onbegane paden die je op echte ontdekkingen vergasten. Als je dan toch even de massa wilt volgen, breng dan een bezoek aan de Notre Dame de la Garde, vanwaar La Bonne Mère over de Marseillais waakt. Vanaf de heuveltop heb je een adembenemend uitzicht over de hele stad, de omringende heuvels en de eilanden in de helderblauwe zee.
Hoofdstad van de Middellandse Zee
2013 was het jaar van de ontdekking van Marseille. De stad was al enige tijd aantrekkelijk bij jonge Fransen die het veel te drukke Parijs ontvluchtten. Maar dat jaar was het bingo: Marseille was Culturele Hoofdstad van Europa. Dat was het moment dat ook andere Europeanen de cité phocéenne ontdekten. Kosten nog moeite waren gespaard om Marseille op te frissen en aantrekkelijk te maken. In het oude havengebied, waar nu de ferries naar Corsica en Algerije aanleggen, werd een van de grootste stadsontwikkelingsprojecten van Europa voltooid: Euroméditerranée, met nieuwe en gerenoveerde appartementen, het winkelcentrum Les Docks in de oude havenmagazijnen, concertzalen en een toren ontworpen door de Iraanse architecte Zaha Hadid. Maar het absolute kroonjuweel is het MUCEM, het museum voor de beschavingen van de Middellandse Zee, gebouwd door de lokale architect Rudy Riciotti.
Dat museum staat symbool voor de ambitie van Marseille: de permanente culturele hoofdstad van de méditerranée worden. En waarom ook niet: Marseille heeft haar geschiedenis mee en haar bevolking is een afspiegeling van alle culturen rond de Middellandse Zee. Hier voel je op een paar vierkante kilometer al de verschillende mediterrane culturen. Misschien wordt het ook tijd dat Marseille haar blik afwendt van Parijs en onbeschroomd naar die Middellandse Zee kijkt. Want daar ligt haar roeping. De voorouders van de Marseillais wisten het en keken altijd al wat argwanend naar Parijs. Daarom richtte de zonnekoning Louis XIV zijn kanonnen in de forten ook niet op de zee maar op de stad, want daar zaten de echte rebellen.
- Het MUCEM, het museum voor de beschavingen van de Middellandse Zee.
Marseille lijkt misschien geen evidente bestemming. Maar als je op ontdekking wilt gaan in een superdiverse stad, waar tientallen culturen elkaar jaren- of zelfs eeuwenlang verrijkt hebben, dan is Marseille een echte aanrader. Op nog geen vijf uur van Brussel of Lille met de trein, tweemaal per dag. Met het vliegtuig op anderhalf uur vanuit Charleroi en in de zomer ook vanuit Eindhoven. Meer dan acht op de tien dagen gegarandeerd zon. Vijftien kilometer stranden. Les Calanques als wereldnatuurerfgoed. Maar vooral: alle culturen van het oosten en het zuiden op één vierkante kilometer, altijd met die typische, wat ruwe maar welgemeende gastvrijheid van de Marseillais. Want net zoals jij komt iedereen hier van elders.
9 x multiculinair Marseille
In een stad waar de hele wereld is neergestreken, vind je natuurlijk ook de keuken van de hele wereld op je bord. Voor onze negen favorieten laten we de traditionele Provençaalse keuken even aan de kant – en we excuseren ons bij alle adresjes die we onvermeld moeten laten.
- Voor Afrikaanse vis, bakbananen en rum met gembersap moet je bij Félicité, oftewel Mama Afrika zijn (57 rue d’Aubagne).
- Voor Algerijnse couscous van gerst en Noord-Afrikaanse wijnen ga je naar Mustafa Kachetel in Le Fémina (1 rue du Musée).
- Corsicaanse tapas in de echte hoofdstad van Corsica vind je bij Le Relais Corse (49 avenue du Prado).
- Als je weet dat de meeste Italiaanse migranten uit Napels kwamen, dan besef je dat pizza hier een lokaal gerecht is. De beste pizza vind je echter bij een Siciliaan: Chez Sauveur (10 rue d’Aubagne).
- Joodse snacks en bier vind je bij Au Falafel (5 rue Lulli).
- Voor typische Armeense gerechten ga je naar Trésors d’Arménie (475 avenue de Mazargues).
- Provence meets India in de winkel Mama Spice (24 rue Sylvabelle).
- Van dim sum tot maniok, je vindt het allemaal in de supermarkt Tam-ky (5 rue Halle Delacroix).
- Voor kruiden uit de hele wereld ga je het best naar Saladin, Epices du Monde (10 rue Longue des Capucins).
De Davidsfonds Cultuurreis naar Marseille vindt plaats van donderdag 3 t.e.m. zondag 6 oktober 2019. Met je Davidsfonds Cultuurkaart krijg je 40 euro korting per persoon.
Boek nu je reis naar Marseille
Over Joke en Dirk: Moving*Marseille
In de zomer van 2017 verruilden Joke Quintens en Dirk Chauvaux België definitief voor Marseille en maakten zo een oude droom waar. Ze zetten er het living lab Moving*Marseille op waarmee ze stadswandelingen en meerdaagse Urban Field Trips (ontdekkings- en studiereizen) door het superdiverse en rebelse Marseille organiseren, naast tal van andere activiteiten. Diversiteit en stadsontwikkeling van onderuit staan daarin centraal.
