Friedl’ Lesage over haar band met Joseph Roth
Hoe beleef je cultuur in de diepte? Radiopresentatrice Friedl’ Lesage test het in elk nummer van Davidsfonds Cultuurmagazine voor ons uit en staat stil bij haar eigen ervaringen. In het juninummer kom je te weten waar ze haar bijzondere voornaam aan te danken heeft en wat haar band met de beroemde schrijver Joseph Roth is.
Tekst: Friedl' Lesage
Hij dronk, had nooit geld op zak, had liefjes bij de vleet en was een van de beste schrijvers van zijn generatie. Het leven van Joseph Roth werd mee bepaald door zijn Joodse achtergrond. Hij groeide op bij zijn moeder in Galicië en trok naar Wenen om er filosofie en letterkunde te studeren. Nadat hij er voor linkse kranten had geschreven, trok hij als beloftevolle journalist naar Berlijn. Maar in 1933 werden de nazi’s ook voor hem genadeloos. Zijn vluchtroute liep langs diverse Europese steden en op 27 mei was het tachtig jaar geleden dat hij in Parijs overleed. Ziek en berooid.
Dat deze schrijver mijn aandacht trok, heeft veel met zijn meesterwerk Radetzkymars te maken, maar misschien nog meer met zijn eerste vrouw. Zij heette Friedl, kort voor Friederike. Ze was mooi, kwam uit een arm Joods gezin en had een zwakke mentale gezondheid. Het chaotische leven van Joseph kon ze moeilijk aan. Terwijl Friedl stilaan weggleed in schizofrenie in het door de nazi’s geterroriseerde Duitsland, trok Joseph de wijde wereld in, zijn vrienden en vriendinnen achterna. Aan hun liefdesleven kwam een einde, maar het huwelijk werd nooit officieel ontbonden. Toen Friedl in 1930 in de psychiatrie werd opgenomen, bleef Roth de ziekenhuiskosten betalen. In 1940 paste ze in het euthanasieprogramma van het Derde Rijk en werd ze vermoord. Roth heeft dat niet geweten.
Graag zou ik zeggen dat ik vernoemd ben naar de vrouw van de beroemde schrijver Joseph Roth
Vaak krijg ik de vraag waar mijn voornaam vandaan komt. Graag zou ik dan zeggen dat ik vernoemd ben naar de vrouw van Joseph Roth. Maar mijn ouders hadden andere motieven om hun kinderen Duitse namen te geven. Als kind zagen ze in hun West-Vlaamse geboortedorp Duitse soldaten dreigend door de straten marcheren. Toen ze in de jaren 1960 verkeerden, speelde in de bioscoop The Sound of Music en werd er alles aan gedaan om Duitsland niet voor eeuwig te verketteren. Mijn oudste broer Dieter schreef in zijn doctoraat over de waarde van eigennamen dat mijn ouders onder invloed van de tijdgeest allicht onbewust aan Wiedergutmachung deden. Dieter, Günther, Friedl’ en Peter: het zijn bijzondere keuzes in combinatie met die Franse familienaam, een erfstuk van een uit het leger van Napoleon gedeserteerde soldaat.
Toen ik voor de radio begon te werken, kwam de ontnuchtering. “Weet je dat je naam een Joods verkleinwoord is voor Frieda?” kreeg ik van een luisteraar te horen. Niks Duits dus. Maar nu ik de boeken van Roth heb gelezen en het trieste verhaal van zijn eerste vrouw ken, draag ik mijn naam als ode aan haar. Mijn ouders vinden het prima.
Als je Joseph Roth beter wilt leren kennen, lees dan de pas verschenen briefwisseling tussen hem en zijn schrijfbroeder Stefan Zweig: Elke vriendschap met mij is verderfelijk. Vertaald door de bezieler van het Joseph Roth-gezelschap Els Snick.
Copyright foto: Thomas De Boever
