Expert vertelt: het Tapijt van Assenede

Gepubliceerd door Davidsfonds op 28 mei 2019

Bij Davidsfonds hebben we het voorrecht om met heel veel experten te mogen samenwerken. Ze geven cursussen, leiden cultuurreizen, spreken op evenementen of helpen op andere manieren. Wat ze te zeggen hebben, is uitermate interessant, en dus laten we hen graag aan het woord. Hieronder vertelt professor Jozef Janssens, doctor in de Germaanse letterkunde, specialist in de middeleeuwse cultuur en docent voor Davidsfonds Academie, over het Tapijt van Assenede.

Tekst: Jozef Janssens

Ondanks de taaie vooroordelen en de – vaak nog – negatieve beeldvorming zijn de middeleeuwen still alive and kicking. Ik ben naar het land van koning Artur gereisd met een Keltisch stamhoofd uit de 6de eeuw en in mijn tuin mocht ik de ridders van Horst ontvangen voor spetterende tweegevechten, tot groot jolijt van mijn kleinkinderen en hun vriendjes. Maar vooral verkeerde ik de laatste jaren herhaaldelijk in het sympathieke gezelschap van een tachtigtal borduursters die in Assenede (en elders) met groot enthousiasme aan het Tapijt van Floris en Blancefloer werken.

Diederic van Assenede gevierd
Geïnspireerd door het beroemde Tapijt van Bayeux, dat dateert van ca. 1075 en dat bijna zeventig meter lang is, werd door de geschiedkundige kring Hallekin in 2014 een groots project opgestart om de plaatselijke dichter Diederic van Assenede te herdenken. Die heeft namelijk zowat 750 jaar geleden de idyllische liefdesroman Floris ende Blancefloer (ca. 1260) geschreven en dat wilde men in het oosten van Vlaanderen niet onopgemerkt laten voorbijgaan. Om de hele onderneming een wetenschappelijke basis te geven, startte de kring in een eerste fase met een hernieuwde studie van de auteur en zijn werk. Dat resulteerde in 2015 in een boek van mijn hand: Floris ende Blancefloer van Diederic van Assenede: liefde in het graafschap Vlaanderen van de dertiende eeuw. Omdat niet iedereen een fervent lezer is, lanceerde Hallekin in een tweede fase een visualisering van de liefdesroman in de vorm van een borduurwerk. En het moet gezegd worden: het (voorlopige) resultaat is van een bijzonder hoog niveau.

Ene aventure van minnen
Borduren is aan een steile opmars bezig. Tal van projecten hebben tot doel om historische gebeurtenissen op doek te vereeuwigen. Om er maar enkele te noemen: D-Day in Portsmouth, het ontstaan van het graafschap Holland in Vlaardingen, The Tapestry of the Flemish Migration (gebaseerd op kindertekeningen) in Zuid-Wales. Wat het Asseneeds project uniek maakt, is dat het niet aan een geschiedkundige omwenteling maar aan een literair werk is gewijd. Floris ende Blancefloer is een ridderroman zonder echte ridder, waarin sociale en religieuze tegenstellingen niet door het zwaard of geweld, maar door de liefde worden overwonnen. Het is werkelijk ene aventure van minnen, de liefde overwint alles! Kan het nog actueler?

De liefdesroman van Diederic werd opgedeeld in een negentigtal taferelen, met een selectie van Middelnederlandse tekstfragmentjes. Zo krijgt men bijvoorbeeld:

De heidense koning Fenus naar het land der christenen
Floris en Blancefloer op dezelfde dag geboren
De kinderen verliefd op elkaar
Ze gaan samen naar school
Blancefloer verkocht als slavin
Floris wil zelfmoord plegen op het graf van zijn geliefde
Floris vertrekt naar Babylon (Caïro in Egypte) op zoek naar zijn geliefde
Floris schaakt met de bewaker van de haremtoren
Floris verstopt in een mand vol rozen

Het geheel zal meer dan honderd meter lang worden. Op dit ogenblik zijn er meer dan 50 taferelen voltooid, 20 zijn er in wording en de laatste tekeningen worden afgewerkt. Die worden trouwens getekend door Peter Audenaert. De borduuractiviteiten worden gecoördineerd en gesuperviseerd door Renée Gerits en Lieve De Zutter. Het project wordt geleid door Annie De Smet. Eind 2020 verwachten we dat alles klaar is.

Koninklijk bezoek
Het onvoltooide tapijt werd van juli 2018 tot eind maart 2019 tentoongesteld in het streekmuseum Het Warenhuis in Axel (Zeeuws-Vlaanderen). Niemand minder dan koningin Paola kwam op 26 maart in het diepste geheim kennismaken met het project en sprak langdurig met de borduursters en de initiatiefnemers. In mei 2019 was in het kader van Erfgoeddag een grote selectie te bewonderen in het Karmelietenklooster in Gent. Het is de bedoeling dat het afgewerkte tapijt mobiel kan worden opgesteld, zodat het in culturele centra, scholen en publieke ruimten kan worden bewonderd. Dit unieke pedagogische initiatief is namelijk het ideale middel om een groot draagvlak te creëren voor de studie en de bescherming van ons literair-historisch patrimonium.

Uniek sociocultureel project
De borduursters en initiatiefnemers zijn mensen met een fenomenaal doorzettingsvermogen, en dat vind ik ontzettend ontroerend. Verschillende dames hebben al meer dan drieduizend uren op hun borduurteller staan. De plaatselijke borduursters komen iedere dinsdag- en vrijdagnamiddag samen om te werken en te kletsen. Het is een sociocultureel project in de volste betekenis van het woord. Andere borduursters werken (alleen of in groep) thuis en zijn afkomstig van overal te lande: uit Limburg, Zeeuws-Vlaanderen en Zeeland, West-Vlaanderen, zelfs uit Henegouwen en Valenciennes. Recentelijk werd zelfs een Spaanse profesora de bordados (lerares in borduren), Herminia Esteban Franco, bij het project betrokken. En het mag uitdrukkelijk vermeld worden: het gaat om de onbaatzuchtige inzet van vrijwilligers, die niet alleen borduren, maar ook actief betrokken zijn bij de vervaardiging van de borduurramen, de lichtbak en de ophanging, de uitvergroting van de tekeningen en de minutieuze overzetting op linnen, de inkleuring van de tekeningen, het naaien van een achterdoek bij ieder tafereel, het ontwerp van een website, enzovoort.

Gelukkig is er welgekomen steun. Dankzij een subsidie van de beschermvrouw van het project, voormalig minister Joke Schauvliege, kon de kwaliteitsvolle Appleton Wool worden aangekocht. En het linnen werd geschonken door de West-Vlaamse linnenweverij LIBECO uit Meulebeke. Momenteel zoeken we een sponsor voor de metalen infrastructuur om het tapijt flexibel te kunnen opstellen. Bovendien is het de bedoeling om een boek uit te brengen over het hele borduuravontuur, met daarin een beschrijving van ieder tafereel en foto’s van de borduurteams. Daarin zullen ook de iconografische keuzes worden verantwoord. Kortom, er staat nog heel wat werk op stapel.

—

Meer info over het project in Assenede ontdek je hier.

Jozef Janssens geeft al vele jaren cursus bij Davidsfonds Academie en ook dit najaar vertelt hij tijdens een cursus over het middeleeuwse mens- en wereldbeeld. De cursus vindt plaats in Sint-Truiden op donderdag 14, 21 en 28 november en donderdag 5 december. Bekijk nu alle info.