Voor jou getest: Slow art in M HKA

Gepubliceerd door Davidsfonds op 14 maart 2019

Zeventien seconden: zo lang kijken museumbezoekers gemiddeld naar een kunstwerk. Slow Art Day, dit jaar op zaterdag 6 april, wil daar komaf mee maken door bezoekers traag naar kunst te laten kijken. Omdat aandacht voor kunst deel uitmaakt van het Davidsfonds DNA ging ik met een groep cultuurliefhebbers van Davidsfonds Borgerhout naar het M HKA voor een slow art-sessie.

Tekst: Lotte De Snijder

In een wereld waarin alles versnelt, voelen steeds meer mensen de noodzaak om het rustiger aan te doen. Om de tijd te nemen. Geen beter middel dan kunst om het tempo van de dagelijkse drukte even stil te leggen. En weg te dromen. Om daarna met nieuwe focus het leven aan te pakken. Vanuit die behoefte ontstond Slow Art Day, een dag waarop mensen over de hele wereld de tijd nemen om naar kunst te kijken. Echt te kijken. Dus niet door een museum hollen om zo veel mogelijk kunstwerken te zien of selfies te maken voor bekende schilderijen, maar één werk – of een beperkt aantal werken – uitkiezen en daar aandacht aan besteden.

Dit jaar vindt Slow Art Day plaats op zaterdag 6 april en verschillende Vlaamse musea doen mee. Daar zijn ook een aantal van onze cultuurpartners bij: M HKA, S.M.A.K. en Musea Brugge, meer bepaald het Groeningemuseum en het Sint-Janshospitaal. Omdat je het hele jaar door slow art-sessies kunt meepikken in het M HKA, het museum voor hedendaagse kunst in Antwerpen, testen vijftien cultuurliefhebbers van Davidsfonds Borgerhout al eens uit wat dat precies inhoudt. En ik ben erbij.

Zen in de museumzaal
Met een stapel plooistoeltjes staat gids Nathan Gotlib ons op te wachten in de prachtige inkomhal van het M HKA in Antwerpen. Het volgende uur gaan we voor één kunstwerk zitten, dus wat comfort kan geen kwaad. Terwijl Nathan zichzelf voorstelt, lopen we naar de vaste collectie van het museum. In een halve cirkel gaan we voor het kunstwerk zitten dat hij voor ons uitgekozen heeft. En we krijgen meteen de opdracht om enkele minuten naar het werk te kijken, zonder verdere informatie. Gelukkig geeft Nathan wel wat suggesties waar je op kunt letten: het kleurgebruik, de compositie, de materialen.

Geconcentreerd kijken we naar een naakte figuur die met de rug naar ons toe zit. De achtergrond is gevuld met strepen donkere verf. Wat vooral opvalt, is het vele zwart en de rug van de figuur die daartegen afsteekt in een ziekelijk geel met hier en daar wat turquoise. Hoewel het schilderij figuratief is, zijn er toch ook veel abstracte elementen, vooral in de achtergrond. Het is me niet duidelijk wat daar precies afgebeeld is.

Het eerste halfuur stelt Nathan vooral veel vragen: wat zien we? Welk gevoel roept dat op? Onze antwoorden zijn niet identiek, maar liggen wel in dezelfde lijn: iemand die de wereld de rug toekeert. Iemand die opgesloten is. Iemand zonder uitzicht. Iemand die eenzaam is. De meeste deelnemers zien in de figuur een vrouw, maar wel met mannelijke trekken. De schouders zijn bijvoorbeeld erg breed. En ze zijn ook intrigerend: houdt de figuur iets of iemand in haar handen? Om de vreemde houding te duiden, gaat Nathan op de grond zitten en probeert hij die na de bootsen. Het is meteen duidelijk dat de anatomie op het schilderij verwrongen is.

De donkere achtergrond lijkt te suggereren dat er gordijnen hangen waarachter de figuur zich uitkleedt. Daardoor neem je als kijker de positie van gluurder in. Het tafereel heeft dan ook iets triestigs, maar we kunnen nog steeds moeilijk onze vinger op de situatie leggen. Tot iemand aan Nathan vraagt wat hij ziet. Hij beschrijft geen gordijnen, maar drie paar broeken met schoenen eronder. Niet iedereen is het eens met die visie, maar voor mij krijgt het schilderij ineens betekenis.

Een aanklacht op doek
Het eerste halfuur zit er al op en Nathan geeft wat meer uitleg over het werk. Het heet Sacrifice en is in 1993 geschilderd door Marlene Dumas. Dumas werd geboren in 1953, maar vluchtte in 1976 naar Nederland om de censuur van het apartheidsregime te ontvluchten. De kunstenares is erg geïnteresseerd door het beeld van de vrouw in de hedendaagse maatschappij en staat bekend voor haar getormenteerde vrouwenportretten, bijvoorbeeld van prostituees.

Zeker voor hedendaagse kunst is de context van een werk erg belangrijk, maar je krijgt er meestal geen handleiding bij. Daarom is het waardevol om er samen over het praten. Wat is het offer dat de figuur brengt? Op basis van het vele zwart denken verschillende deelnemers dat ze iemand verloren heeft. Dat ze een dood kind in haar handen houdt van wie je het hoofdje nog net ziet naast de linkerschouder.

Hebben de figuren op de achtergrond er iets mee te maken? Samen met hen kijk je neer op de vrouw en neem je dus deel aan het tafereel. In die zin doet het schilderij een appèl op jou als toeschouwer: doe je mee aan het onrecht of stap je uit de kring en ga je tegen de groep in? Dat leidt tot boeiende vragen over de rol van hedendaagse kunst om onrecht aan te klagen. Kunst opent het gesprek over onderwerpen waar we anders niet snel over praten. En dat is ook wat Dumas met dit confronterende werk doet: ze laat de interpretatie uiteindelijk over aan de toeschouwer.

Zin in meer
Als ik achteraf naar de ervaringen van de deelnemers peil, zijn de meesten erg enthousiast. Velen kenden het werk van Dumas niet en zouden nooit zo lang aandacht hebben geschonken aan Sacrifice. Ze zouden er snel een blik op hebben geworpen om daarna door te lopen naar het volgende werk. Dat is exact de reden waarom Nathan het werk gekozen heeft: om erover bij te leren. Want elke keer als hij het met een groep bekijkt en bespreekt, ziet hij details die hij eerst niet opmerkte en komt hij meer te weten.

Een aantal deelnemers die het werk van Dumas niet kenden, zijn ook geïnteresseerd om er meer over op te zoeken. Handig om te weten is dat M HKA een website ontwikkelde met informatie en inzichten over meer dan 7.000 kunstwerken van meer dan 2.000 kunstenaars. Sacrifice van Dumas is er daar een van.

Tot slot geven een aantal deelnemers aan dat het wel een uitdaging was om zich een uur lang te concentreren, zeker omdat er ook andere museumbezoekers passeren en er in de aangrenzende kamer een geluidsinstallatie afspeelt. Elke slow art-sessie is dan ook anders, niet alleen vanwege de omgevingsfactoren, maar ook vanwege de groep waarmee je het werk bekijkt en bespreekt.

De goesting om de rest van het museum zelf te ontdekken, is alleszins erg groot bij alle deelnemers en elk op hun eigen tempo gaan ze op ontdekking door de vaste en de tijdelijke tentoonstelling. Terwijl ik door de zalen dwaal, kom ik andere deelnemers tegen en slaan we een kort praatje over wat we zien. En hier en daar vang ik flarden van gesprekken op over het werk van Dumas dat we gezien hebben. De missie om met elkaar aan de praat te gaan over kunst is dus zeker geslaagd.

—

Dit kun je nog tot mei zien in het M HKA:

Melancholia: The Diamond van Lars von Trier. De Deense regisseur is een controversiële stem in de hedendaagse cultuur. Voor het eerst in meer dan twintig jaar presenteert hij een nieuw werk dat speciaal is ontworpen voor een tentoonstellingscontext.
Am-bi-you-us Legsicon van Laure Prouvist. Die tentoonstelling is de tot nu grootste expositie van het werk van de kunstenares en biedt een breed overzicht van haar carrière. Je ziet een selectie van haar “monoloog”-videowerken tot en met haar recente grote installaties.
En verder ook werk van Hugo Roelandt, Charlemagne Palestine, Alfons Hoppenbrouwers en de vaste collectie.

Wil je zelf deelnemen aan een slow art-sessie? Elke donderdagavond van 19.30 tot 20.30 uur kun je plaatsnemen bij één kunstwerk uit de vaste collectie en samen met een gids een conversatie aangaan met het werk. Elke week een ander kunstwerk, elke week vanuit een ander perspectief. Ben je met een groep, dan kun je dit ook op aanvraag doen.

Tijdens Slow Art Day op zaterdag 6 april kun je in M HKA deelnemen aan twee activiteiten:

Verpozen in de collectie. Een slow art-sessie waarbij je 45 minuten lang in één collectiekunstwerk duikt. Om 14 en 17 uur, voor jong, oud, en alles daartussen.
Harmonisch tekenen. Een workshop waarbij je bewust leert kijken, luisteren en tekenen. Samen met expert mindfulness Kym Nelson neem je de tijd om je gedachten, emoties, percepties over te brengen op papier, terwijl je naar muziek van Bach of Ockeghem luistert. Om 15 uur, eveneens voor alle leeftijden.

Met je Davidsfonds Cultuurkaart krijg je 10% korting op alle boeken (inclusief catalogi) in de museumwinkel van M HKA. Niet geldig voor postkaarten en gadgets.