Boekverslag: ‘Dit zijn de namen’ van Tommy Wieringa
Op zoek naar een goed boek voor onze leesgroep Boeken&Bokes gingen we te rade bij de vele Davidsfonds leesgroepen die in Vlaanderen samenkomen. Verschillende van de begeleiders plaatsten Dit zijn de namen van Tommy Wieringa in hun top 5 van de afgelopen 5 jaar. Onze meningen over dit boek zijn echter meer verdeeld.
Tekst: Lotte De Snijder
Laat ons beginnen met de flaptekst. Een grensstad in de steppe. Uit de vlakte duikt een groep verwilderde vluchtelingen op. Ze veroorzaken angst en onrust in de stad. Als Pontus Beg, commissaris van politie, ze laat oppakken, wordt in hun bagage het bewijs van een misdaad gevonden. Beg ontrafelt de geschiedenis van hun helletocht, die gaandeweg verweven raakt met de ontdekking van het verhaal over zijn eigen afkomst. De ontmoeting met een oude rabbijn, de laatste Jood van de stad, leert hem de waarheid kennen over zichzelf. Met humor en wijsheid verbindt Tommy Wieringa de duistere binnenwereld van de mens met de vraag naar wie wij zijn en of verlossing mogelijk is.
Dit zijn de namen wisselt hoofdstuk per hoofdstuk af tussen twee verhaallijnen. Enerzijds het verhaal van politiecommissaris Pontus Beg in Michailopol, een voormalige industriestad waar corruptie schering en inslag is. Anderzijds de voorvallen van een groepje vluchtelingen die zonder voedsel door de steppe trekken nadat ze werden achtergelaten door mensensmokkelaars. In het midden van het boek komen de twee verhaallijnen samen. De humor waarvan sprake is in de flaptekst kwamen wij niet meteen tegen. De troosteloosheid van Michailopol en de gruwelijke gebeurtenissen bij de vluchtelingen maken het verhaal vooral heel zwart en gaven ons een onbehaaglijk gevoel. Bovendien hadden weinigen van ons sympathie voor Beg en konden we dus niet echt met hem meeleven.
Hoewel het verhaal erg afstandelijk geschreven is, leest het boek wel heel vlot. Wieringa heeft een heel mooie schrijfstijl en tovert treffende vergelijkingen uit zijn pen. Een paar voorbeelden:
“Dankbaarheid en hatelijke minachting joegen elkaar na als visjes op de bodem van een poel.”
“De wijzers liepen vast, ze sleepten zich over de wijzerplaat voort, als vliegen gevangen in stroop.”
Als we al iets van humor tegenkwamen, dan zat dat in de gevatte uitspraken:
Over het kunstgebit van Zita, de minnares van Beg: “Ik kan de tanden wel kopen, maar ik kan de mond nooit laten zeggen wat ik wil.”
Of over het geloof van Zita: “Vrouwen zijn de lastdieren van het geloof, op hun rug dragen ze het heilige door de wereld.”
Dat brengt ons bij een van de belangrijkste thema’s van het boek: religie. Dat is meteen ook het verband tussen Beg en de vluchtelingen. De politiecommissaris ontdekt namelijk dat zijn moeder een Jodin was en hij raakt in de loop van de roman steeds meer in de ban van het jodendom en de aantrekkingskracht van religie. Zeker als hij de misdaad van de vluchtelingen stukje bij beetje ontrafelt en interpreteert als het ontstaan van een geloof. Hij werpt dan ook heel veel filosofische vragen op. Hoe ontstaat een geloof? Hoe geven mensen betekenis aan feiten en objecten?
Er zijn in het verhaal dan ook veel parallellen te trekken met de Bijbel. Zo kun je de tocht van de vluchtelingen zien als een hedendaagse exodus: ze zijn op weg naar het Westen, het Beloofde Land. Maar ook Beg onderneemt een figuurlijke exodus: via het geloof probeert hij te ontsnappen uit zijn eigen troosteloze bestaan. Bovendien verwijst de titel naar een zin uit het Oude Testament: “En dit zijn de namen der zonen van Israël, die in Egypte kwamen: Jakob en zijn zonen.”
Naast religie zijn ook migratie en identiteit belangrijke thema’s. De vluchtelingen hebben geen naam zo lang ze door de steppe trekken. Pas als ze in Michailopol aankomen en ondervraagd worden voor hun misdaad, krijgen ze een naam. Ze hebben alles over voor betere leefomstandigheden en de lijdensweg die ze daarvoor moeten ondergaan, is mensonterend – zeker als je leest wat de mensensmokkelaars allemaal doen. Ook in Michailopol heeft corruptie de bovenhand en Beg doet daar tot op zekere hoogte ook aan mee. Het is pas op het einde – door het verhaal van de vluchtelingen en de zoektocht naar zijn eigen geschiedenis – dat hij daar iets aan verandert.
Dit zijn de namen kreeg heel veel nominaties en won in 2013 de Libris Literatuurprijs en de lezersprijs van de Gouden Boekenuil. Toch kon het de meesten van ons niet bekoren. Omdat we geen eenduidige conclusie hebben, geven we het laatste woord aan de pers, want de meningen van recensenten zijn net zo verdeeld.
“Wieringa weet als geen ander de eentonige, uitzichtloze sfeer van de steppe te vatten, en dat zonder enig gekoketteer. Hij schrijft loepzuiver en compact. En al zitten er een paar doodlopende verhaallijnen in het boek toch is Dit zijn de namen een bewonderenswaardige filosofische roman geworden, en ondanks al zijn religieuze connotaties, geen zondagse preek.” Marnix Verplancke in Knack (17/10/2012)
“Wieringa wil in deze Bijbelse allegorie te veel een prekerige boodschap overbrengen: wij zijn allemaal wandelende joden op zoek naar verlossing. Zijn literaire zendingsdrift gaat ten koste van een geloofwaardige plot. Resultaat: heel wat statische sfeerschepping en choreografische mise-en-scène maar weinig of geen verhaal. Het onwaarschijnlijke happy end waarin Beg het leven geeft aan een nieuwe Mozes is te gek voor woorden.” Frank Hellemans in De Morgen (20/10/2012)
Voor dit verslag maakten we dankbaar gebruik van de degelijke voorbereidingen van Lucille Vingerhoedt van Davidsfonds leesgroep Sint-Job-in-‘t-Goor en Magda Van Haecht van Davidsfonds leesgroep Latem-Deurle.
Heb je ook zin om je leeservaringen uit te wisselen met andere lezers? Neem deel aan een van de vele Davidsfonds leesgroepen. Ontdek nu de leesclubs in jouw buurt.
