“Muziek draait niet om kennis, maar om overgave”
De klassieke muziek van de 20ste en 21ste eeuw is gevarieerder en vooral toegankelijker dan je denkt. Dat ontdek je dit najaar tijdens de cursus van Davidsfonds Academie bij Festival 20/21, de Leuvense concerten van het Festival van Vlaanderen. In 2015 hoorde Klara-presentatrice Sieglinde Michiel de programmatoren uit over moderne en hedendaagse klassieke muziek. Aangezien het artikel uit ons magazine van 2015 vandaag nog steeds relevant is, geven we het graag een tweede leven als smaakmaker voor de cursus.
Tekst: Lotte De Snijder
Festival 20/21, de naam van het Festival van Vlaanderen Vlaams-Brabant, verklapt meteen waar het zwaartepunt van het festival ligt: op de muziek van de 20ste en 21ste eeuw. Maar wat is dat eigenlijk, “klassieke” muziek van de 20ste en 21ste eeuw? En is die echt zo moeilijk als veel mensen denken? Het antwoord van de programmatoren is duidelijk. “Mensen zeggen vaak dat ze hedendaagse klassieke muziek niet begrijpen,” vertelt Maarten Beirens, programmator van Transit en docent muziekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. “Soms zit er inderdaad een ingewikkelde theorie achter, maar die heb je niet nodig. Luister gewoon!”
Misschien wordt op dit moment wel de mooiste muziek ooit geschreven
Dat bevestigt ook Pieter Bergé, programmator voor het luik 20ste-eeuwse klassieke muziek, professor musicologie aan de KU Leuven en docent van de cursus. “Het idee dat je iets van muziek moet begrijpen, is fout. Het is niet essentieel voor de esthetische ervaring. Over een pianoconcerto van Mozart zeg je toch ook niet dat je het begrijpt? Mensen hebben wel het gevoel dat ze die melodie kunnen volgen, dat de emotie herkenbaar is. Zulke muziek is er ook in de 20ste eeuw. Maar achter muziek die op het eerste gehoor wat weerbarstig is, zit vaak een rijke emotionele wereld.” Die emotie is voor Bergé ook het criterium voor de samenstelling van het programma. De componisten die hij gekozen heeft, vormen geen dwarsdoorsnede van de 20ste eeuw, maar spreken allemaal op hun eigen manier de emoties aan: soms heel direct, soms op een abstracter niveau.
In het artikel van 2015 vertelden Bergé en Beirens over zes 20ste-eeuwse componisten die dat jaar op het festivalprogramma stonden. Dit jaar is dat uiteraard een andere selectie. Hier ontdek je het programma van Festival 20/21 van 2018.
LEOS JANAČEK (1854-1928)
Elegie voor een verloren dochter
Voor Janaček begon de 20ste eeuw in mineur: in 1903 stierf zijn dochter. Dat verdriet verwerkte Janaček in zijn Elegie voor de dood van mijn dochter Olga. “Die emotie is enorm sterk na te voelen,” zegt Bergé. “De dood van een kind is natuurlijk een extreme ervaring, maar Janaček laat ze uitstijgen boven het persoonlijke niveau. Hij staat trouwens heel dicht bij volkse tradities. Hij liet zich inspireren door de Moravische volksmuziek en bijna zijn hele repertoire balanceert op de grens tussen melancholie en levensvreugde.”
In het concert staat de elegie voor Olga centraal, met eromheen stukken die refereren aan Janačeks eigen jeugd of die van zijn kinderen. Eén werk, gebaseerd op oude kinderrijmpjes, wordt twee keer uitgevoerd: een keer in het begin en een keer op het einde van het concert. Bergé: “De eerste keer klinken die versjes heel onschuldig, maar wanneer je ze een uur later opnieuw hoort – na de elegie voor Olga – heeft die onschuld niet meer dezelfde betekenis.”
PAUL HINDEMITH (1895-1963)
Weg met de romantiek
Bij Hindemith zit de emotie onder de oppervlakte. “Hindemith behoort tot de generatie van componisten die zijn doorgebroken na de Eerste Wereldoorlog,” vertelt Bergé. “Alles wat herinnerde aan de oorlog en aan de culturele periode die eraan voorafging, zwoeren ze af. Geen grootse emoties meer, maar een soort onderkoelde zakelijkheid.”
De Marialiederen die op het programma staan, worden zelden uitgevoerd. Het is heel intieme, kwetsbare muziek, op gedichten van Rainer Maria Rilke. De volledige cyclus duurt bijna 80 minuten, zonder pauze. Bergé: “Dat maakt de luisterervaring heel intens: het publiek kan zich helemaal overgeven aan de muziek. Een uitdaging, maar met een prachtig perspectief.”
WOLFGANG RIHM (1952)
Muziek voor de zappende generatie
Van onderkoeling is bij Rihm geen sprake. De hyperproductieve componist heeft al honderden werken op zijn naam staan. “Ik hoor de expressie van Beethoven en Brahms in hem, maar nog groter, stuwender en heftiger,” vertelt Beirens. “In zekere zin is het muziek op maat van de zappende generatie, want zowat om de tien seconden gaat Rihm een andere richting uit.”
“Rihm bewijst overigens perfect dat je muziek niet per se moet proberen te doorgronden,” vult Bergé aan. “Luisteren naar Rihm is op avontuur gaan, je laten meeslepen in een rollercoaster van emoties en klankwerelden. Het is bijvoorbeeld heel verrassend hoe hij in Fetzen (Brokstukken) de vertrouwde klank van strijkinstrumenten combineert met een accordeon.”
GEORGE GERSHWIN (1898-1937)
Een levende erfenis
Gershwin vond heel wat navolging met zijn muziek op de grens tussen klassiek en jazz en hij bracht die jazzinvloeden de Atlantische Oceaan over. Het eerste concert koppelt Gershwin aan zijn Europese tijdgenoten, het tweede laat horen hoe Gershwin componisten inspireerde op het einde van de 20ste eeuw. De brassband Flat Earth Society leidt Gershwin ten slotte de 21ste eeuw binnen, met nieuwe arrangementen. „De muziekwereld op zijn best,” zegt Bergé. “Geen dode erfenis, maar goeie muziek die aanzet tot nieuwe creativiteit!”
BENJAMIN BRITTEN (1913-1976)
Vriendschap over grenzen heen
Bij Britten overheersen opnieuw de intieme emoties. Britten was bevriend met de legendarische Russische cellist Mstislav Rostropovich. Zijn cellosuites – waar je enkele Russisch aandoende thema’s in hoort – zouden heel anders klinken mochten de twee elkaar niet gekend hebben. “Eigenlijk zou je het als cultuurliefhebber raar moeten vinden dat het normaler is om naar muziek van honderden jaren oud te luisteren dan naar muziek uit de 20ste en 21ste eeuw,” zegt Bergé. “Het kan toch niet dat je – terecht – dweept met de cellosuites van Bach, maar niet weet dat er 50 jaar geleden muziek is geschreven die even sfeervol is? Die dezelfde intimiteit opwekt? Een componist blijft altijd een componist, iemand die emoties oproept met klank en daarmee een publiek wil raken. De tijden veranderen, maar de essentie blijft.”
GAVIN BRYARS (1943)
Terrorisme en Gregoriaanse gezangen
1988. Een vliegtuig van Pan Am ontploft tijdens een aanslag boven het Schotse plaatsje Lockerbie. Bryars verliest daarbij zijn vriend en medewerker Bill Cadman. Zijn verdriet verklankt hij in zijn Cadman Requiem. Bergé geeft dat werk een plaatsje tussen oudere muzikale verwanten: fragmenten uit het Gregoriaanse requiem en muziek voor viola da gamba-ensemble. “Componisten zijn zich erg bewust van de enorme muziekgeschiedenis waarin ze een plaats moeten zoeken,” licht Bergé toe. “Zonder belerend te willen doen, proberen we een concertbeleving aan te bieden die de oude en nieuwe muziekwereld verenigt.”
Het idee dat je iets van muziek moet begrijpen, is fout
De 21ste eeuw is nog geen twintig jaar bezig – het repertoire waar Transit uit kan putten, is dus nog beperkt. “We zetten erg in op nieuwbakken hedendaagse muziek, die componisten vandaag schrijven,” vertelt Beirens. “Misschien wordt op dit moment wel de mooiste muziek ooit geschreven. Dat vind ik een uitdagende gedachte. Stel je voor dat een van de nieuwe werken op Transit ooit de nieuwe vijfde van Beethoven blijkt te zijn?”
Het festival zoekt naar een mix van buitenlandse en Belgische muziek, maar componisten die het experiment opzoeken hebben een streepje voor. Je hoeft dus zeker geen kenner te zijn om van het festival te kunnen genieten. “Het gaat niet om kennis, maar om overgave,” vertelt Bergé. “En het is ook perfect toegestaan om te zeggen dat een muziekstuk niks voor jou is,” vult Beirens aan. “De discussies achteraf zijn trouwens vaak het interessantst. Het is bevrijdend om niet per se van elk werk te hoeven verwachten dat het de eeuwen zal trotseren. Het gaat om de ontdekking, om het avontuur – en dat is altijd heel opwindend.”
Heb je een account op Spotify? Beluister via deze link dan de afspeellijst die Sieglinde samenstelde.
De cursus ‘Luisteren naar de 20ste eeuw’ , inclusief twee concerten, vindt dit jaar plaats op woensdag 19 september, en woensdag 3 en 17 oktober van 19 tot 21 uur in Leuven. Klik hier voor alle info.
Heb je een Davidsfonds Cultuurkaart? Dan krijg je 25% korting op onderstaande voorstellingen als je bestelt via deze link. Je betaalt dan 18,75 i.p.v. 25 euro.
- 18/10 om 20.30 uur: ‘Die Schöne Müllerin’ (Franz Schubert) met Jos Van Immerseel (piano) & Thomas E. Bauer (bariton) in MTC Leuven.
- 25/10 20 uur: ‘Verrijzenissen’ (Olivier Messiaen) door I SOLISTI (blazers en slagwerkers) in LUCA/Campus Lemmens.
