Vijf dagen lang stond Bach centraal in het Concertgebouw Brugge tijdens de Bach Academie. Al voor de achtste keer komt een bepaald aspect van de bekende componist aan bod in een grandioos muziekfestival met uiteenlopende concerten. En al bijna even lang organiseert Davidsfonds Academie een cursusdag bij de Bach Academie. Die cursus voegt een extra beleving toe waarvoor muziekliefhebbers jaarlijks terugkeren.
De Academie over Bach: het verslag
Tekst: Lotte De Snijder
Het thema van de achtste Bach Academie was ‘Bach bewerkt’. Daarmee ging het festival twee richtingen uit. Bach is enerzijds een enorme inspiratiebron voor andere componisten. Anderzijds schrok hij er zelf niet voor terug om zijn eigen werk én dat van anderen te bewerken. Wie een beetje vertrouwd is met zijn muziek heeft vast al gemerkt dat hij vaak dezelfde melodieën gebruikt. Wie is er beter geschikt dan musicoloog en Davidsfonds docent Ignace Bossuyt om daar uitleg over te geven.
“In de voormiddag had ik het vooral over de manier waarop Bach zijn eigen werk hergebruikte. Zo schreef Bach cantates ter verwelkoming van de keurvorst van Dresden in Leipzig. In een wereld zonder opnames werd die wereldlijke muziek slechts één keer gespeeld. En dus hergebruikte hij de beste stukken in andere werken, bijvoorbeeld in de missen die hij schreef en die wel meerdere keren gezongen werden.” Opvallend detail: Bach herwerkte wel profane muziek voor religieuze stukken, maar nooit omgekeerd.
Philippe Herreweghe en Collegium Vocale Gent gaven op vrijdagavond 26 januari enkele klinkende voorbeelden van hoe Bach zijn eigen muziek levend hield. Van een concerto-deel maakte hij vele jaren later een inleiding voor een cantate, of een stukje verjaardagsmuziek kreeg een devote bestemming. Een van de stukken op het programma was Ärgre dich, o Seele, nicht (BWV 186), dat u via Bach Academie concert kunt beluisteren. Bossuyt: “Toen Bach in mei 1723 aangesteld werd als Thomascantor in Leipzig, wachtte hem een zware taak. Naast het muzikaal onderricht in de Thomasschule had hij de supervisie over het liturgisch repertoire in vier kerken, waar elke zondag en feestdag muziek was voorzien. Van meet af aan vatte Bach het plan op vooral eigen werk uit te voeren in plaats van een beroep te doen op de muziekbibliotheek van zijn voorgangers. Dat betekende dat hij vier of vijf keer per jaar een nieuwe cantate moest voorzien. Daarom herwerkte hij soms vroegere composities, vooral uit de laatste jaren dat hij verbonden was aan het hof in Weimar. Een daarvan is de cantate Ärgre dich, o Seele, nicht, die op 11 juli 1723 werd uitgevoerd. Van de cantate uit Weimar nam hij de aria’s over, maar in functie van de nieuwe liturgische context schreef hij nieuwe recitatieven en sloot hij de twee delen af met een ander koraal.”
In de namiddag had Bossuyt het over hoe andere componisten de muziek van Bach herwerkten. “Een goed voorbeeld is het zesdelige boek van Ferruccio Busoni (1866-1924), een Italiaanse componist en pianist. Busoni zette de orgel- en klavecimbelmuziek van Bach om naar piano.” Daarnaast zijn er heel veel stukken gebaseerd op de naam Bach. Elke letter staat dan voor een noot: in het Duits is de b een si mol, de a een la, de c een do en de h een si. Die combinatie wordt dan een muzikaal motief dat verwijst naar Bach. Het werd bijvoorbeeld gebruikt door Robert Schumann en Franz Liszt.
Maar ook Bach zelf gebruikte de notencombinatie als een signatuur in zijn eigen werk. Ignace Bossuyt: “Die Kunst der Fuge (BWV 1080) is een collectie van veertien fuga’s en vier canons waar Bach verschillende jaren aan werkte, maar die hij niet kon voltooien. Het werk werd pas na zijn dood uitgegeven. Na het overlijden van zijn vader schreef Bachs zoon bij de laatste fuga in het manuscript: Bij deze fuga, waar de naam B.A.C.H. in contrasubject is gegeven, is de componist overleden. Zo creëerde hij de legende dat de Kunst der Fuge het laatste werk was waar Bach aan werkte.”
Hoeveel je ook over Bach weet, er blijft altijd genoeg stof over om een muzikale vijfdaagse te vullen. Daarom zullen we ook volgend jaar niet ontbreken op de Bach Academie. Maar je hoeft natuurlijk niet tot januari 2019 te wachten om bij te leren over muziek of om een cursus in Concertgebouw Brugge te volgen. Dit staat er de komende maanden op het programma:
- Johann Sebastian Bach – Een muzikaal genie, cursus van Yves Senden in Gent, start op 5 februari. Klik hier.
- Stad van jazz, mardi gras en creoles – Een muzikale geschiedenis van New Orleans, cursus van Matthias Heyman in Temse, start op 6 februari. Klik hier.
- Van Haydn tot Schönberg – De Weense scholen, cursus van Johan Uytterschaut Johan in Aalst, start op 9 februari. Klik hier.
- Ludwig van Beethoven en ‘zijn Negende’ – Beethovens beroemdste werk ontrafeld, cursus van Pieter Bergé Pieter in Brugge, start op 20 februari. Klik hier.
- Opera in het 19de-eeuwse Italië – Een fascinerend laboratorium, cursus door Anne-Mie Lobbestael in Kasterleen, start op 26 februari. Klik hier.
- De jonge Bach – 1685-1717, cursus van Koen Uvin Koen in Waregem, start op 5 maart. Klik hier.
Samen met Ignace Bossuyt openen we op vrijdag 3 augustus het MAfestival in Brugge. De info over deze cursus komt later dit voorjaar online op www.davidsfonds.be/academie.
