Over 600 jaar Katholieke Universiteit Leuven

Vrijdag 23 mei 2025 20:00 uur - OC Sint Kwinten Linden

Gastsprekers ererector prof. dr. em. A. Oosterlinck en Prof. dr. em. E. Lamberts – historicus

De Universiteit te Leuven (1425-1834-1968)

In 2025 viert de KU Leuven haar zeshonderdste verjaardag. Daarmee behoort zij tot de oudste universiteiten van Europa. Zij is ook de oudste universiteit in de Lage Landen en wereldwijd van alle nog bestaande katholieke universiteiten. De Leuvense Universiteit is formeel gesticht door de bul die paus Martinus V op 9 december 1425 heeft uitgevaardigd.

De ‘Oude Universiteit’ – zo noemen we de Leuvense universiteit vanaf haar stichting tot 1797 – telde aanvankelijk vier faculteiten: de Artes, het Canoniek Recht, het Burgerlijk Recht en de Geneeskunde. In 1432 is daar met pauselijke toestemming de Theologische faculteit aan toegevoegd.

Iets meer dan een eeuw na haar oprichting telde de Leuvense universiteit een 2.000-tal studenten, onder wie meer dan 200 buitenlanders. De uitstraling van enkele grote geesten was daar niet vreemd aan, met de humanist Desiderius Erasmus op kop. Hij verbleef verschillende jaren in Leuven en was de oprichter van het Collegium Trilingue, dat in 1517 op de Leuvense Vismarkt is opgetrokken. Het was een centrum van humanistische bedrijvigheid en kan beschouwd worden als grondlegging van het kritische onderzoek. 

In de 16e eeuw was Leuven een tijdlang een baken voor geleerden van het hele continent. Grote namen als de reeds genoemde Erasmus, de anatoom Vesalius, de cartograaf Mercator, de wiskundige Gemma Frisius, de opvoedkundige Vives en vele anderen zetten de toon. 

Haar katholieke uitstraling deed de universiteit geen goed tijdens de Franse overheersing. In 1797 werd de universiteit opgeheven. Na een hiaat van bijna 20 jaar opende koning Willem I van de Verenigde Nederlanden in 1817 een neutraal bedoelde rijksuniversiteit, die tot 1834 bleef bestaan. In dat jaar namen de Belgische bisschoppen het initiatief tot de oprichting van een katholieke universiteit te Mechelen, die het jaar daarna opnieuw naar haar vertrouwde basis in Leuven verhuisde.

De universiteit bleef zich sterk profileren op geesteswetenschappelijk gebied, maar ontwikkelde in stijgende mate ook in de andere wetenschapsdomeinen. Het volstaat hier te verwijzen naar het baanbrekende onderzoek van de hoogleraar en priester Georges Lemaître, die met zijn hypothese van het uitdijende heelal (1927) heeft bijgedragen tot de algemene relativiteitstheorie en de kosmologie, en als grondlegger van de oerknaltheorie (1931) kan worden beschouwd.

Pieter De Somer werd in 1968 de eerste rector van de zelfstandige KU Leuven. De vernieuwde universiteit trok resoluut de kaart van de internationaal gerichte wetenschappelijke ontwikkeling. Het onderzoek groeide snel, het aantal studenten eveneens. Uitbreiding was aan de orde, zowel in en rond Leuven, met campussen voor wetenschappen en technologie op het Arenbergdomein in Heverlee en voor biomedische wetenschappen op de site Gasthuisberg, waar vanaf de jaren 1980 het nieuwe complex van de Universitaire Ziekenhuizen is opgebouwd.

Een ingrijpende ontwikkeling van een andere aard, maar ook met grote gevolgen op studenten- en personeelsaantal, was de oprichting van de Associatie KU Leuven in 2002. De associatie van de KU Leuven met 14 Vlaamse hogescholen kaderde in de harmoniseringsbeweging die het hele Europese hoger onderwijs vanaf 1999 (Bolognaverklaring) op nieuwe wegen bracht. Thans omvat de Leuvense Associatie vijf grote clusters van hogescholen. De academische opleidingen van die hogescholen zijn in 2014 volledig geïntegreerd in de KU Leuven.

Op vandaag telt de KU Leuven meer dan 65.000 studenten, die op verschillende campussen in en buiten Leuven verspreid zijn. De universiteit en de universitaire ziekenhuizen hebben elk bijna 10.000 medewerkers in dienst. De KU Leuven hoort bij de Europese onderzoekstop, en kan zich op een aantal vlakken zonder meer als wereldspeler beschouwen. 

De universiteit is prominent aanwezig in de internationale wetenschappelijke wereld. Ze behoudt haar heel eigen christelijk humanistisch profiel, waarin hypergeavanceerde wetenschap hand in hand gaat met leefbaarheid en toegankelijkheid voor mensen met talent.